Ἡ ψυχὴ, ἥτις περιπατεῖ τὴν ὁδὸν τῆς πίστεως καὶ ἐξασκεῖ τὰς διαφόρους ἀρετάς, ἐάν στραφῆ πάλι εἰς τοὺς τρόπους τῆς γνώσεως τοῦ ἀνθρωπίνου συλλογισμοῦ, εὐθὺς χωλαίνει κατὰ τὴν πίστιν καὶ χάνει τὴν νοερὰν αὐτῆς δύναμιν, ἥτις φαίνεται εἰς τὴν καθαρὰν ψυχὴν ἐκ τῆς ἐναλλαγῆς τῶν βοηθειῶν καὶ τῆς μεθ' ἁπλότητος ἀναστροφῆς εἰς πάσας αὐτῆς τὰς ἐργασίας [...]
Ἡ γνώσις ὑπάρχει νόμος τῆς φύσεως, ἥτις φυλάττει αὐτὴν εἰς πάσας αὐτῆς τὰς πράξεις' αλλ' ἡ πίστις ἐνεργεῖ ὑπερφυσικῶς [...] Εἰς τὴν γνῶσιν ἀκολουθεῖ φόβος, εἰς δὲ τὴν πίστιν ἐλπίς. Ὁσον τις ἐνεργεῖ κατὰ τοὺς νόμους τῆς γνώσεως, τοσοῦτον δεσμεύεται ὑπὸ τοῦ φόβου καὶ δὲν δύναται δύναται ν'ἀξιωθῆ τῆς ἑαυτοῦ ἐλευθερίας' ἀλλ' ὅστις ἀκολουθεῖ τὴν πίστιν, ὑπάρχει ἐλεύθερος καὶ αὐτεξούσιος καὶ ὡς υἱὸς τοῦ Θεοῦ μετὰ ἐλευθερίας καὶ έξουσίας μεταχειρἰζεται πάντα τὰ πράγματα. [...]
Ἡ γνῶσις πάντοτε ζητεῖ μέσα, διὰ τῶν ὁποίων προφυλάττει τὸν ἔχοντα αὐτήν' ἡ πίστις ὅμως λέγει, ὅτι ἐάν μὴ ὁ Κύριος οἰκοδομήσει οἴκον, καὶ φυλάξη πόλιν, ματαίως αγρυπνεῖ ὁ φυλάσσων, καὶ ματαίως κοπιάζει ὁ οἰκοδομῶν. [...] ἡ γνῶσις πανταχοῦ ἐπαινεῖ τὸν φόβον [...] τί δὲ λέγει καὶ ἡ πίστις; "Ἐφοβήθη λέγει, ὁ Πέτρος, καὶ ἤρχισε νὰ καταποντίζηται" ' καὶ πάλιν, "δὲν ἐλάβατε πνεῦμα δουλείας εἰς φόβον, ἀλλὰ πνεῦμα υἱοθεσίας εἰς ἐλευθερίαν πίστεως καὶ ἐλπίδος Θεοῦ" [...]
[...] πολλάκις συμβαίνουσιν εἰς τὴν ψυχὴν περιστατικά τινα καὶ ἀφορμαὶ δύσκολοι καὶ πολλαὶ προφάσεις πλήρεις κινδύνων, εἰς τὰ ὁποῖα οἱ γνῶσεις καὶ οἱ τρόποι τῆς ἔξω σοφίας οὐδεμίαν βοήθειαν δύνανται νὰ δώσωσιν' ἡ πίστηι ὅμως δὲν νικᾶταί ποτε ἐξ ἐκεῖνων, τὰ ὁποῖα εἶναι δυσυπόφερτα, καὶ δὲν προλαμβάνονται δι'ὅλης τῆς δυνάμεως τῆς ἀνθρωπίνης γνώσεως' ἐπειδὴ ἡ ἀνθρωπίνη γνώσις δὲν εἶναι ἱκανὴ νὰ βοηθήση εἰς τοὺς φανεροὺς πολέμους, οὔτε νὰ παραταχθῆ ἐναντίον τῶν ἀοράτων ἐχθρῶν ἤ τῶν ἐνσωμάτων δυνάμεων, καὶ ἄλλων πολλῶν.
Δὲν εἶναι κατηγορημένη ἡ ἀνθρώπινη γνῶσις, ἀλλ' ἡ πίστις ὑπάρχει ὑψηλοτέρα αὐτῆς' καὶ δὲν μεμφόμεθα τὴν γνῶσιν, μὴ γένοιτο, ἀλλὰ λέγομεν ταῦτα, ἵνα διακρίνομεν τοὺς διαφόρους παρηλλαγμένους τρόπους, διὰ τῶν ὁποίων ἡ γνῶσις ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπον [...] Ἀλλὰ καὶ αύτὴ ἡ γνῶσις διὰ τῆς πίστεως τελειοῦται, καὶ ἀποκτᾶ δύναμιν, καὶ ὑψοῦται πρὸς τὰ ἄνω, καὶ αἰσθάνεται έκεῖνο τὸ ὁποῖον ὑπάρχει ὑπὲρ πᾶσαν αἴσθησιν, καὶ βλέπει ἐκείνην τὴν αὐγὴν τὴν άκατάληπτον καὶ εἰς τὸν νοῦν καὶ εἰς τὴν αἴσθησιν τῶν κτισμάτων. ἡ γνῶσις εἶναι βαθμὶς διὰ τῆς ὁποίας ἀνέρχεταί τις εἰς τὸ ὕψος τῆς πίστεως, καὶ ὅταν φθάση πλησίον αὐτῆς, δὲν ἔχει πλέον χρείαν τῆς γνώσεως [...]
Ὅταν ἡ ἀνθρώπινη γνῶσις ἀκολουθῆ τὴν σαρκικὴν ἐπιθυμίαν, τότε ἐξ ἀνάγκης ἐπασχολεῖται εἰς τὰ ἐξῆς, εἰς τὸν πλοῦτον, εἰς τὴν κενοδοξίαν, εἰς τὸν στολισμὸν, εἰς τὴν ἀνάπαυσιν τοῦ σώματος, εἰς τὴν σπουδὴν τῆς ἔξω σοφίας, ἥτις κυβερνᾶ τὰ τοῦ κόσμου, καὶ εφευρίσκει ανανεώσεις τῶν τεχνών καὶ ἐπιστημῶν, καὶ ἐν γένει εἰς πάντα ὅσα στολίζουσι τὸ σῶμα εἰς τοῦτον τὸν ὁρατὸν κόσμον. Ὅταν ἡ γνῶσις ἐπασχολεῖται εἰς ταῦτα τὰ εἴδη, γίνεται ἐναντία εἰς τὴν τελείαν πίστιν, καὶ ὀνομάζεται ψιλὴ γνῶσις' καθότι ὐπάρχει γυμνὴ ἀπὸ πᾶσαν θείαν φροντίδα, καὶ φέρει εἰς τὴν διάνοιαν ἄλογόν τινα ἀδυναμία ἐπειδὴ ἐξουσιάζεται ὑπὸ τοῦ σώματος, καὶ πᾶσα αὐτῆς ἡ φροντὶς ἀφορᾶ εἰς τὰ τοῦ κόσμου τούτου.
[...] καὶ ὅμως μεθ'ὅλην αὐτῆς τὴν εἰς τὰ τοιαῦτα σπουδὴν δὲν δύναται νὰ μένη χωρὶς διηνεκῆ φροντίδα καὶ φόβον περὶ τοῦ σώματος' καὶ διὰ τοῦτο τοὺς τοιούτους γνωστικοὺς κυριεύει ἡ ὀλιγοψυχία, ἡ λύπη, ἡ ἀπόγνωσις, ὁ φόβος τῶν δαιμόνων, ἡ δειλία, ἡ περί ληστῶν φήμη, ἡ ἀκοὴ τῶν διαφόρων θανάτων, ἡ φροντὶς περὶ ασθενείας, ἡ μέριμνα τῆς πτωχεύσεως, ὁ φόβος τοῦ θανάτου, τῶν παθῶν καὶ τῶν θηρίων, καὶ πάντα τα τούτοις παρόμοια, τὰ ὁποῖα συμβαίνουσιν εἰς τὴν θάλασσαν τῆς παρούσης ζωῆς, ἥτις ταράττεται νύκτα καὶ ἡμέρα ὑπό τῶν τοιούτων κυμάτων, καὶ ἀναβράζει ταῦτα ἐναντίον αυτῶν. [...]
Εἰς ταύτην τὴν γνῶσιν ὑπάρχει πεφυτευμένον τὸ ξύλον τῆς γνώσεως τῶν καλῶν καὶ κακῶν, τὸ ὁποῖον ἐκριζοῖ τὴν ἀγάπην. Αὕτη ἡ γνῶσις ἐρευνᾶ καὶ ἐξετάζει τὰ μικρὰ σφἀλματα τῶν ἄλλων ἀνθρώπων, καὶ τὰς αἰτίας καὶ τὰς άδυναμίας αυτῶν. Αὕτη ἡ γνῶσις κάμνει τὸν ἄνθρωπον νὰ δογματίζη, καὶ νὰ ἐναντιῆται εἰς τοὺς λόγους τῶν ἄλλων, καὶ νὰ δολιεύηται διὰ μηχανημάτων καὶ πανουργιῶν καὶ διὰ ἄλλων τρόπων ἅτινα ἀτιμάζουσι τὴν ἀνθρωπότητα. Αὕτη ἡ γνῶσις παρευρίσκεται πανταχοῦ, καὶ εἰς αὐτὴν υπάρχει ἐν ἀληθείᾳ ὑψηλοφροσύνη καὶ ὑπερηφάνεια' καθότι αὕτη πάντα τὰ καλὰ ἀποδίδει εἰς ἑαυτήν, καὶ ὄχι εἰς τὸν Θεόν. [...]
Ἡ γνῶσις τῆς αληθείας διὰ τῆς ταπεινώσεως τελειοποιεῖ τὴν ψυχὴ ἐκείνων, οἵτινες ἀπέκτησαν αὐτήν [...] ἀλλὰ ἡ ἀνθρώπινη γνῶσις πρεπόντως ὑπερηφανεύεται έπειδὴ περιπατεῖ στο σκότος καὶ δὲν γνωρίζει ὅτι ὐπάρχει τι ἀνώτερον αὐτῆς. Πάντες οἱ τοιοῦτοι γνωστικοὶ κυριεύονται ἀπὸ ἔπαρσιν καὶ ὑπερηφάνειαν' ἐπειδὴ εἶναι προσηλωμένοι εἰς τὴν γῆν, καὶ πολιτεύονται κατὰ τὰ θελήματα τῆς σαρκός καὶ ἐπιστηρίζονται εἰς τὰ ἴδια αὐτῶν ἔργα, χωρὶς ποσῶς νὰ συλλογίζονται τὰ θεῖα [...]
Ὅταν ἡ πρώτη γνῶσις ὑψωθῆ ἐκ τῶν γηίνων καὶ ἐκ τῆς φροντίδος τῆς ἐργασίας αὐτῶν καὶ ἀρχίσει διὰ τῶν νοερῶν αὐτῆς ὀφθαλμῶν νὰ παρατηρῆ καὶ νὰ ἐξετάζη τοὺς λογισμοὺς αὐτῆς καὶ νὰ καταφρονῆ τὰ πράγματα ἐκείνα ἐκ τῶν ὁποίων πηγάζει ἡ κακία τῶν παθῶν, καὶ ὑψώσει αὐτὴν πρὸς τὰ ἄνω [...] τότε ἡ πίστις καταπίνει αὐτὴν καὶ στραφεῖσα γεννᾶ αὐτὴν ἐξ ἀρχῆς ὥστε νὰ γίνη ὅλως πνεῦμα.
Οὕτοί εἰσιν οἱ τρεῖς τρόποι τῆς γνώσεως, εἰς τοὺς ὁποίους συγκεντροῦται ἅπας ὁ δρόμος τοῦ ἀνθρωπίνου βίου κατὰ τὸ σῶμα, κατὰ τὴν ψυχὴν καὶ κατὰ τὸ πνεῦμα, καὶ ἐντεῦθεν ἄρχεταί τις νὰ διακρίνη τὸ καλὸν καὶ το κακόν' καὶ μέχρις οὗ ἐξέλθη ὁ ΄ἄνθρωπος ἐκ τούτου τοῦ κόσμου, εἰς αὐτοὺς τοὺς τρεῖς τρόπους περιστρέφεται ἡ ψυχή, καὶ ἐργάζεται διὰ τῶν ρηθέντων τριῶν τρόπων τὸ πλήρωμα πάσης ἀδικίας καὶ ἀσεβείας, καὶ τὸ πλήρωμα πάσης ἀρετῆς, καὶ τὸ νὰ ἐρευνᾶ τὸ βάθος ὅλων τῶν μυστηρίων τοῦ πνεύματος, καὶ εἰς αὐτὴν τὴν γνῶσιν κινεῖται πάντοτε ο νοῦς ὅταν ἀνεβαίνη καὶ κατεβαίνη εἰς τὰ καλὰ ἤ κακὰ ἤ μάταια [...] Ταῦτα εἶναι τὰ τρία πλάγια, εἰς τὰ ὁποῖα ἀνεβαίνει καὶ κατεβαίνει ἡ μνήμη τῆς ψυχῆς, ὅταν ἐργάζεταί τις τὴν ἀρετὴν φυσικῶς, ἤ ὑπερφυσικῶς, ἤ ἀπέρχεται νὰ βοσκήση χοίρους ὡς ὁ ἄσωτος υἱός.
Ἡ πρώτη τάξις τῆς γνώσεως ψυχραίνει τὴν ψυχὴν, καὶ ἐμποδίζει αὐτὴν ἀπὸ τὰ κατὰ Θεὸν ἔργα τῆς ἀρετῆς' ἡ δευτέρα θερμαίνει αὐτὴν καὶ τὴν κάμνει νὰ προχωρεῖ εἰς τὰ ἔργα τῆς πίστεως' ἡ δὲ τρίτη εἶναι ἀνἀπαυσις' ἐπειδὴ διὰ μονης τῆς φροντίδος τῆς διάνοιας ἐντρυφᾶ ἡ ψυχὴ εἰς τὰ μυστήρια τοῦ μέλλοντος αἰώνος.
ἀποσπάσματα:
Ἰσαάκ τοῦ Σύρου, "Ἀσκητικά"
(ἐκδόσεις: Μ.Ρηγοπούλου)
