Ευλογημένα Χριστούγεννα!

 

"Οι θησαυροί του Αγίου Όρους- εικονογραφημένα χειρόγραφα", εκδοτική Αθηνών, τ.Β', Μονή Αγίου Παντελεήμονος

"Έκανε πολύ κρύο τη βραδιά που γεννήθηκε ο Χριστός. Ο σπήλιος ήτανε παγωμένος και τα ζωντανά βαραναπνέανε για να ζεστάνουν με την αναπνιά τους το μωρό. Η Παναγία δεν εκάτεχε είντα να κάμει. Ήτανε κουκουλωμένη δίπλα στη ματζαδούρα και σκεφτόταν πώς θα καταφέρει να ξημερωθεί και να μην ξεπαγιάσει το μωρό. Απάνω στην ώρα ο Ιωσήφ σκέφτηκε ν'ανάψει φωτιά και να σπάσει λίγο την παγωνιά. Μα πού ξύλα;

Βγαίνει όξω από το σπήλιο, κάνει μια βόλτα, τίποτα. Ούτ' ένα ψιχάλι ξύλο δεν ηυρηκε. Μπαίνει πάλι μέσα μα την ώρα που δεν εκάτεχε ίντα να κάμει, θωρεί ένα σωρό άχερα, μεγάλους κοντύλους και άλλα που ήτανε πολυκαιρισμένα μέσα στη ματζαδούρα. Τσι κοντύλους δεν τσι τρώνε τα οζά κι είχανε παραπομείνει στη φάτνη. Μοναχά τους είχανε πάει τα άχερα ίσαμ' εκειά για να τους βάλουνε φωτιά και να ζεστάνουν το Χριστό. Ως τά'δε η Παναγία εδάκρυσε. Κι είπε:

- Νά'χουνε την ευκή μου κι ας είναι πάντα χρυσά, γιατί χρυσή 'ναι κι η ψυχή ντως.

Από τότε τα άχερα έχουνε χρυσό χρώμα. Κι είναι χρυσή η ψυχή ντως γιατί αυτά πομένουνε όντα λιχνίσομε το στάρι.

Μα τ'άχερα ανάψανε, εβγάλανε μια φλόγα κι εσβήσανε. Παγωνιά και πάλι στο σπήλιο. Ξαναβγαίνει όξω ο Ιωσήφ και τα πόδια του μπερδεύουν σ'ένα κλαδί. Δεντρολίβανο, αρισμαρί ήταν. Και με την ίδια τη φωνή του (εκειονά το βράδυ είχανε όλα, ζώα και δεντρά, φωνή) παρακάλεσε τον Ιωσήφ να το κόψει από τον πάτο και να το βάλει να καεί για να ζεσταθεί ο Χριστός. Έτσι κι έγινε. Ξαναδάκρυσε η Παναγιά και είπε:

- Νά'χει την ευκή μου και να μοσκομυρίζει, να το βάνουν στις εικόνες του γιου μου και να στολίζει τις εικόνες των αγίων.

Μα κι αυτό ήτανε λίγο, άναψε κι ώστε ν'ανάψει έσβησε κιόλας. Κι ο σπήλιος άρχισε και πάλι να παγώνει. Όσο περνούσε η ώρα αγρίευε ο καιρός. Περασμένα μεσάνυχτα ακούστηκε ένα τσαχάλισμα μέσα από το βουργιάλι του Ιωσήφ. Ήτανε μια χούφτα ελιές, που τις είχε φυλάξει μ'ένα ντάκο ψωμί για ώρα ανάγκης. "Πήγαινε Ιωσήφ στην πεζούλα πάνω από το σπήλιο. Εκειά 'ναι μια ελιά, η μάνα μας, γιατί δα ξεραθεί από το κακό της άμα μάθει πως εκινδύνεψε ο Χριστός και δεν της τό'παμε..."

Μια και δυο, πάει ο Ιωσήφ. Κι η γέρικη ελιά εχαμήλωσε τα κλωνάρια της, έσπασε τα ξερά κουτσούρια από τον κορμό της και τα τίναξε για να φτάξουν στη μπούκα του σπήλιου. Άναψαν φωτιά, έκαιγε όλη τη νύχτα, έσπασε η παγωνιά και εζεστάθηκε ο Χριστός. Κι όσο περνούσε η ώρα, τόσο κι έφταναν κι άλλα ξύλα στο σπήλιο. Μονάχα ντως! Το πρωί το δεντρό είχε 'πομείνει μόνο ένα κομμάτι κουτσούρι ρίζα, ελιά δεν υπήρχε.

Δάκρυσε η Παναγιά όταν την είδε. Έσκυψε, χάιδεψε το κουτσούρι, ούτ' ένα φύλλο δεν είχε 'πομείνει.

-Την ευκή μου νά'χεις, είπε. Και να μην ξεραίνεσαι ποτέ. Να βγάνεις βλαστούς από τη ρίζα, και να μη γερνάς ποτέ σου. Κι ο καρπός σου ευλογημένος νά'ναι, να τρέφει τους ανθρώπους, να τονε δίνεις να βγαίνει το λάδι, να φέγγουν τη νύχτα οι ανθρώποι και να ανάβει και το καντήλι του Χριστού.

Ειντά 'τονε να το πει. Ένας δροσερός βλαστός εβγήκε από την κουτσούρα τση ρίζας, από κειά απού'χε ακουμπισμένη τη χέρα τση η Παναγία, κι έφταξε ίσαμε ένα μπόι στο ύψος. Ίσαμε το βράδυ η ελιά ήτανε πάλι μεγάλη, όπως ήτανε πριν γεννηθεί ο Χριστός. Και δεν είχε ξεράδια. Είχε ξαναγενεί νέα γιατί είχε την ευκή τση Παναγίας.

Από τότε η ελιά δε γερνά. Ξεραίνεται, μα από την ξέρα τση ρίζας ξαναβγάνει βλαστούς και ξανανιώνει."

(Νίκου Ψιλάκη "Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη", εκδόσεις Καρμάνωρ)

"Οι θησαυροί του Αγίου Όρους- εικονογραφημένα χειρόγραφα", εκδοτική Αθηνών, τ.Β', Μονή Αγίου Παντελεήμονος

"Η γέννηση

Έν’ άλλο βράδυ τον άκουσα να κλαίει δίπλα. 

Χτύπησα την πόρτα και μπήκα. 

Μου’ δειξε πάνω στο κομοδίνο ένα μικρό ξύλινο σταυρό.

 «Είδες, μου λέει – γεννήθηκε η ευσπλαχνία.» 

Έσκυψα τότε το κεφάλι κι έκλαψα κι εγώ, γιατί θα περνούσαν αιώνες και αιώνες και δε θα’ χαμε να πούμε τίποτα ωραιότερο απ’ αυτό."

(Τάσου Λειβαδίτη, "Ο αδελφός Ιησούς")

 

"Οι θησαυροί του Αγίου Όρους- εικονογραφημένα χειρόγραφα", εκδοτική Αθηνών, τ.Α', Μονή Διονυσίου

Ευλογημένα Χριστούγεννα!

Ο Άγιος Διονύσιος της συγχώρεσης, ο Άγιος της συγγνώμης...

"Της Κυριακής το ξύπνημα με λιώνει, με πεθαίνει,

ν'ακούω "γιούλια ολόμπλαβα!" κι ο Άγιος να σημαίνει!"

Ιωάννης Τσακασιάνος

"Ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὸ ἀρχειοφυλάκιον τῆς Βενετίας, ὑπῆρχε θανάσιμη ἔχθρα μεταξὺ τῶν οἰκογενειῶν Μονδίνων καὶ Σιγούρων. Ὁ Ἅγιος προσπάθησε νὰ τοὺς συμφιλιώσῃ, ἀλλὰ ματαίως. Ἀντιθέτως δημιουργήθηκαν φόνοι, διότι διηρέθησαν σὲ δύο παρατάξεις οἱ κάτοικοι. Σὲ μία ἀπ᾿ αὐτὲς τὶς συμπλοκὲς ἐφόνευσαν τὸν ἀδελφόν του Ἁγίου, Κωνσταντῖνον.

Ὁ φονιὰς τρέχει, διωκόμενος ἀπὸ τοὺς συγγενεῖς καὶ τὴν ἀστυνομία. Ζητεῖ καταφύγιο σὲ ἐρήμους τόπους. Καταλήγει στὸ Μοναστήρι τῆς Ἀναφωνήτριας, ζητώντας ἄσυλο. Βέβαια δὲν ἤξερε, ὅτι ὁ Ἡγούμενος ἦταν ἀδελφὸς τοῦ θύματος. Ἐδῶ ζήτησε καταφύγιο.

Ὁ Ἅγιος εἶδε τόσο φοβισμένο τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν ἐρώτησε τί ἔχει. Ἐκεῖνος ὠμολόγησε, ὅτι καταδιώκεται ἀπὸ τοὺς συγγενεῖς τοῦ Σιγούρου, τὸν ὁποῖον ἐφόνευσε. Ὁ Διονύσιος, σὰν ἄνθρωπος καὶ ἀδελφὸς λυπήθηκε πολύ. Πειράχθηκε ἀφάνταστα, διότι ἦταν ὁ μόνος ἀδελφὸς ποὺ εἶχε. Ἐλᾶτε στὴ θέσι του. Ἀλλὰ χωρὶς νὰ φανερώσει τὴν ταυτότητά του τὸν ἐρώτησε μὲ παράπονο:

-Ἄνθρωπε, σὲ τί σοῦ ἔφταιξε ἐκεῖνος ὁ καλὸς ἄρχοντας καὶ τὸν θανάτωσες ἄδικα;

Παρ᾿ ὅτι πληγώθηκε ἡ καρδιά του, τοῦ πρόσφερε φαγητό, νερὸ καὶ τὸν συμβούλεψε. Προσπάθησε νὰ τὸν κάμῃ νὰ μετανοήσῃ γιὰ νὰ γλυτώσῃ τὴν αἰώνια Κόλασι.

Σ᾿ ὅλη του δὲ τὴ μετέπειτα ζωὴ προσπάθησε ὁ φονιὰς διὰ τῆς μετανοίας νὰ ἐξιλεωθῇ. Ἀκολούθως τὸν ἔβγαλε στὸ γιαλό, κάτω ἀπὸ τὸ Μοναστήρι. Τοῦ ἔδωσε τὰ ἀπαραίτητα ἐφόδια, χρήματα καὶ τροφές, γιὰ τὸ ταξίδι, τὸν ἔβαλε μέσα σ᾿ ἕνα πλοῖο καὶ τὸν ἐφυγάδευσε πρὸς τὴν Πελοπόννησο.

Πόση μεγάλη ἀνεξικακία εἶχε, γιὰ νὰ φερθῇ ἔτσι στὸ φονιὰ τοῦ ἀγαπημένου καὶ μόνου ἀδελφοῦ του!"

Ἀρχιμανδρίτης Χαράλαμπος Βασιλόπουλος,

«Βίος καὶ Θαύματα Ἁγίου Διονυσίου του Νέου ἐκ Ζακύνθου Ἀρχιεπισκόπου Αἰγίνης»

"Εκεί μακριά στης Παναγιάς, το άγιο μοναστήρι

Λιμάνι, κάστρο της ψυχής Παράδεισου γεφύρι [...]

[...] Φύγε, φύγε! καιρός πλιο δε μένει

τρέχα κάτου στην ακρογιαλιά,

μία βαρκούλα εκεί θαύρης δεμένη,

πάρτη, φύγε στα ξένα μακρυά!

Ώ, πες μου, πες μου, δύστυχε, δε θλίβετ' ή καρδιά σου,

Φαρμάκι μέσ' στα στήθια σου δεν αγροικάς πικρό,

Για το βαρύ δεν έκλαψες μεγάλο αμάρτημά σου,

Μετανοείς; Εζήτησες συχώριο απ’ το Θεό;

Τώρα ο φονιάς στο Γούμενο ομπρός γονατισμένος

γέρνει το υγρό του μέτωπο και το χτυπάει στη γη

και το Χριστό κοιτάζοντας, χλωμός και δακρυσμένος,

για το βαρύ το κρίμα του συγχώρεση ζητεί.

Προσεύχεται ... Το δάκρυ του ολόθερμο κυλάει

η άθλία ψυχή βαφτίζεται ... Χαμογελά ο ουρανός

το θείο μυστήριο ο Γούμενος, το βάφτισμα βλογάει-

ειν' ο Χριστός ανάδοχος, εκείνος λειτουργός,

- Δόξα σοι, Κύριε ... Εσώθηκε! - Ώ λόγο πού προφέρεις!

Εσώθης! ξαναπέσμου τη, τη λέξη τη γλυκειά!

Κλάψε ... Μ' αυτά τα δάκρυά σου, ταλαίπωρε, δεν ξέρεις,

πόση γαλήνη εσκόρπισες στη δόλια μου καρδιά! [...]

("Ο Γούμενος της Αναφωνήτρας" [απόσπασμα],  Ανδρέας Μαρτζώκης)

"Καμαρώνουν όλοι οι Ζακυνθινοί να βαφτίσουν ένα παιδί του Διονύσιο (και θηλυκό Διονυσία), και να το φωνάζουν Νιόνιο" σημειώνει ο λαογράφος Δημήτριος Λουκάτος ("Συμπληρωματικά του χειμώνα και της άνοιξης", εκδόσεις Φιλιππότη). Και συνεχίζει: "Είναι μια ωραία σφραγίδα "ταυτότητας" αυτή η συνήθεια βαφτιστικών από πολιούχους, που ξεχωρίζει εντυπωσιακά στην Επτάνησο και επεκτείνεται στις βάρκες, στα καράβια, στις βίλλες ή και σε τροχοφόρα.... Η λαϊκή λατρεία του αγίου στη Ζάκυνθο αποτελεί κάτι το συναισθηματικά αυθόρμητο και ψυχολογικά ενωτικό. Με το σεισμό και την καταστροφή του 1953, το νησί θα εσκόρπιζε, αν δεν ήταν εκεί ο άγιός του, με το Μοναστήρι και το γκρεμισμένο έστω καμπαναριό του, που έπρεπε να ξαναστηθεί. Μαζί του ξαναστήθηκε κι η πολιτεία της Ζάκυνθος...."

"Στις 5 Απριλίου 1893, στις επτά το πρωί, έγινε μεγάλος σεισμός στο νησί της Ζακύνθου. Το καμπαναριό και η στέγη του ναού γκρεμίστηκαν. Το μόνο μέρος που δεν έπαθε καμία ζημιά ήταν το δωμάτιο που φυλάσσεται η ιερή λάρνακα του Αγίου. Την ώρα του σεισμού μέσα στην εκκλησία βρίσκονταν τρεις προσκυνητές: ο Παύλος Σέληνας, ο Ιωάννης Γιακουμέλος και ο Γεώργιος Βορρές. Οι δυο πρώτοι αγκάλιασαν την ιερή λάρνακα και σώθηκαν και ο τρίτος σώθηκε κάτω από το γυναικωνίτη." (Αλεξίου Ιωάννης,  Ο Άγιος της συγγνώμης,  Άγιοι, IMZ)

Κυκλοφορούν αμέτρητες καταγραφές των θαυμάτων του μεγαλόκαρδου Ζακυνθινού Αγίου της "Συγγνώμης", όπως αποκαλείται απ'το λαό μας - μιας και η καρδιά που μπορεί να συγχωρέσει κρύβει κάτι από το μεγαλείο και την ομορφιά του Θεού και αγγίζει κάθε καλοπροαίρετη ψυχή.... Άλλα παλιότερα, άλλα σύγχρονα. Άλλα όσο βρισκόταν εν ζωή, άλλα αφότου "κοιμήθηκε"...

"Ο Άγιος Διονύσιος κάποτε πήγαινε με άλλους κληρικούς ως προσκεκλημένος στην Μονή Άγιου Γεωργίου στο νησάκι Βοϊδι. Οι ψαράδες όμως οι οποίοι τους μετέφεραν με το πλοίο τους ήταν προληπτικοί κατά των ρασοφόρων, και απέδωσαν στην παρουσία των κληρικών την αποτυχία τους στο ψάρεμα. Ο Άγιος, θέλοντας να τους συνετίσει τους υπέδειξε που να ρίξουν τα δίχτυα τους, και παρότι το μέρος εκείνο δεν είχε ποτέ ψάρια, οι ψαράδες έπιασαν τόσα πολλά, ώστε δεν μπορούσαν να σηκώσουν τα δίχτυα τους. Τότε προσκύνησαν τον Άγιο και του ζήτησαν συγχώρεση."

Αναφέρει, ακόμη, ο Δημήτριος Λουκάτος: 

"Το καλοκαιρινό πανηγύρι (24 Αυγούστου), τ' Αγίου στη Ζάκυνθο, αν και εντοπίζεται στην πρωτεύουσα, είναι από τα πιο "υπαίθρια" και τα πιο φωτεινά, στον ανοιχτό χώρο του, με απλωμένο το Ιόνιο μπροστά, στην εκκλησιά και σ'όλον το λιτανευτικό δρόμο του, με τους χαμηλούς καταπράσινους γύρω λόφους και με τον εύφορο κάμπο, λίγο πιο πίσω από τους λόφους αυτούς. Το μεσημέρι της παραμονής, όταν με πομπή, πατροπαράδοτα αρχοντική και καλαίσθητη, ξεκινάει ο κόσμος να παρακολουθήσει το στήσιμο της Λάρνακας μέσα στην εκκλησιά [...] Ακολουθεί ο ιδιόρρυθμα καλλίφωνος εσπερινός κι η ολονυχτία, με "εγκοιμήσεις" στους ανοιχτούς χώρους του όλου συγκροτήματος του Ναού -παλιότερα και μέσα- με διακριτικό προσκυνηματικό εμπόριο στους έξω χώρους [...] Η πρωινή κωδωνοκρουσία είναι χαρά και μάθημα ... για τη σημασία που μπορούν να έχουν οι καμπάνες στην καλλιτεχνική αγωγή ενός τόπου και σε ένα ευφραντικό ακρόαμα της κοινότητας. Η λειτουργία πάντα μεγαλοπρεπής και ύστερα η λιτανεία, ζωγραφισμένη ήδη από τον Κουτούζη το 1776....

[...] Η γιορτή θα κλείσει το βράδυ με "φωτιές", τα καλλιτεχνικά πυροτεχνήματα... Και τον τελευταίο νυχτερινό λόγο θα τον πάρουν τα συγκινητικά υπολείμματα των παλιών κανταδόρων του νησιού..."

Ο Λουκάτος τονίζει, επίσης τα κοινά χαρακτηριστικά των τριών αγίων των Επτανήσων (Αγίου Διονύσιου, Αγίου Σπυρίδωνα και Αγίου Γεράσιμου) και παρατηρεί: "...η κοινή πίστη στα "ολόσωμα" λείψανα και στη σημασία της όρθιας λάρνακας [...] οδήγησε και στη δοξασία ότι ο κάθε άγιος επισκέπτεται το γείτονά του, όταν γιορτάζει, και για αυτό μπορεί να λείπει από τη λάρνακα! Απουσιάζουν και σ'άλλες αποστολές (δοξασία που την είχαν και στην αρχαιότητα) και κάποτε φθείρουν και τα "πασουμάκια" τους..." (Δ.Λουκάτου, "Τα καλοκαιρινά", εκδόσεις Φιλιππότη)

Και:

"Η λατρευτική λαογραφία του Αγίου Διονυσίου διαπιστώνεται και στις μικροεκφράσεις που τον αφορούν. Π.χ. Όρκοι:

Μα τον Άγιο! Μα το άγιο Κρυστάλλι (το τζάμι της Λάρνακας)

Μα το Σιγούρο! Μα το άγιο κορμάκι!

Και νοσταλγία των ξενιτεμένων:

Να δω από μακριά το Καμπαναριό τ' Αφεντός και να πεθάνω!

[...] Στο χειμωνιάτικο πανηγύρι (17 Δεκεμβρίου), οι Ζακυνθινοί είναι μόνοι τους. Δεν έχουν τον τουρισμό της μεγάλης Γιορτής και Λιτανείας του καλοκαιριού. Δεν είναι όμως τόσο "μόνοι" τους, αφού τους πλαισιώνουν οι τρεις αιώνες της λατρείας του αγίου και τους συμπαραστέκονται οι γενιές που, σε καμιά περίπτωση, δεν τον αρνήθηκαν. Ακούνε και οι σημερινοί πιστοί, στην ολονυχτία, την αφήγηση των θαυμάτων του Αγίου, που είναι τοπικά και ιστορικά, αναφερόμενα σε γνωστές τοποθεσίες του νησιού τους." (Δ.Λουκάτου, "Συμπληρωματικά του χειμώνα και της άνοιξης", εκδόσεις Φιλιππότη)

Λιτανεία Αγίου Διονύσιου στη Ζάκυνθο, Νικολάου Κουτούζη

Τέλος, στην "Ιστορικοαγιολογική Μελέτη" του Αγίου (Θεολογική Σχολή Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, καθηγητής: Σ. Πασχαλίδης, επιμέλεια: Μπενίσης Μάριος, πηγή: Ο Άγιος Διονύσιος ο εν Ζακύνθω) παρατίθενται, μεταξύ άλλων, κάποια ακόμη ενδιαφέροντα στοιχεία της λαϊκής λατρείας των Ζακυνθινών:

"Για τους Ζακυνθινούς όλη η θρησκευτική και πνευματική ζωή, η πίστη και η λατρεία έγκειται στο πρόσωπο του Αγίου τους. Γι’ αυτούς, Άγιος είναι μόνο ένας, ο Άγιος Διονύσιος. Η Μ. Μηλίγκου - Μαρκαντώνη χαρακτηρίζει την ζακυνθινή κοινωνία και τη βιωτή της με τον πρωτότυπο όρο “Αγιοδιονυσιοκεντρική βίωση”.

 Όταν κάποιος τυγχάνει άρρωστος στο νησί της Ζακύνθου, η πρώτη σκέψη πριν ακόμα έρθει ο γιατρός, είναι να μεταφερθεί ο ασθενής, ενώπιον του ιατρού “ψυχών τε και σωμάτων”, ενώπιον του λειψάνου του Αγίου Διονυσίου. Έντονα λαογραφικά στοιχεία ενέχει και η ευχή που δίνεται στα ταξίδια από τον κάθε Ζακυνθινό: «Νά 'χεις τον Άγιο βοήθεια σου». Παρών εξακολουθεί να είναι ο Άγιος σε όλο το φάσμα της ζωής των πιστών. Είναι γνωστή η παράδοση, ιδίως στους μεγαλύτερους σε ηλικία Ζακυνθινούς, που αναφέρει τη μεσιτεία του Άγιου στο Θεό προς τεκνογονία ατέκνων ζευγαριών. Έντονη επίσης είναι η παράδοση που θέλει τα νέα ζευγάρια να ανταλλάσσουν βέρες όχι στο σπίτι, αλλά στο ναό του Αγίου, μπροστά στο ιερό λείψανο, μετά από μικρή δέηση, “για να είναι ο Άγιος μάρτυρας”, όπως χαρακτηριστικά λέγεται. [...]

Προς τιμήν του Αγίου πολλοί ξεκινούν ακόμα και από τα πιο απομακρυσμένα χωριά με τα πόδια να επισκεφθούν το κέντρο του νησιού, τη Χώρα, απόσταση που ξεπερνά τα 30 χιλιόμετρα. Έτσι, οι πιστοί ξεκινούν αργά το βράδυ για να φτάσουν νωρίς το πρωί και να παρακολουθήσουν την εορταστική Θεία Λειτουργία. Το έθιμο τηρείται από κάθε ηλικίας ανθρώπους, από νέα παιδιά μέχρι και υπερήλικους γέροντες.[...]

Επίσης, ίδια λαϊκή αντίληψη υπάρχει και για την αλλαγή των “χρυσωμένων εμβάδων”, των αναθηματικών παντόφλων του Αγίου. Οι αναθηματικές παντόφλες αποτελούν το μεγαλύτερο δώρο που μπορεί κάποιος να αφιερώσει στον Άγιο.[...]"

Ο Άγιος Σπυρίδωνας κι οι παραδόσεις (2)

 (Βλέπε και: Ο άγιος Σπυρίδωνας κι οι παραδόσεις (1))

"Άγιος Σπυρίδων- Ο ναός και η λατρεία του στην Κέρκυρα", φωτογραφία: Δημήτρης Ταλιάνης

"Άγιος Σπυρίδων- Ο ναός και η λατρεία του στην Κέρκυρα", φωτογραφία: Δημήτρης Ταλιάνης

Και συνεχίζει ο λαογράφος της Κέρκυρας, Γεράσιμος Χυτήρης ("Λαϊκή ψυχοσύνθεση και λατρεία" στο έργο "Άγιος Σπυρίδων- Ο ναός και η λατρεία του στην Κέρκυρα", εκδόσεις: Ιερά Μητρόπολις Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων) :

"Είναι μεγάλος ο αριθμός των ατόμων που φέρνουν το όνομά του στο νησί. Αποτελεί τούτο μίαν από τις πολλές ενδείξεις ευλαβείας. Αλλά και πέρα απ'αυτή διαπιστώνεται και ως εκδήλωση ευγνωμοσύνης. Η επίτοκος που αντιμετωπίζει δύσκολο τοκετό, η νεαρή μητέρα που στέκεται ανήσυχη πάνω από το αρρωστημένο της βρέφος, η άλλη, η πικραμένη μητέρα, που ο θάνατος της έχει αρπάξει το δικό της και αγωνιά στη σκέψη μιας πιθανής επαναλήψεως, όλες αυτές οι γυναίκες, που αισθάνονται να δοκιμάζεται βαθιά το μητρικό τους ένστικτο, θα αποτείνουν την επίκλησή τους για συμπαράσταση και προστασία στον Άγιο. Σε ανταπόδοση της βοήθειάς του, θα του υποσχεθούν να δώσουν το όνομά του στο βρέφος που κινδυνεύει. Πολλές απ'αυτές και να τελεστεί το βάπτισμα στον ίδιο του τον ναό, σαν πράξη πληρέστερης ευγνωμοσύνης. Άλλες, επιπλέον, και να αφιερωθεί στον ναό του, με την συμβολική περιβολή του ράσου για ένα διάστημα χρόνου. Στην περίπτωση του βαπτίσματος, συχνές είναι οι περιπτώσεις αποθέσεως του βρέφους στο κατώφλι μιας απ'τις θύρες εισόδου. Αυτό σημαίνει πως θα γίνει αποδεκτός ο προσκυνητής, που θα αυτοπροσφερθεί ως ανάδοχος. Ο τρόπος αυτός επαναφέρει στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, όπου ο ανάδοχος δεν καθορίζεται από υπολογισμούς και κοινωνικές συμβατικότητες.

Να σου το χαρίσει ο Άγιος.

Είναι μια συνηθισμένη ευχή που απευθύνεται στις μητέρες. Τη συνοδεύει η ακλόνητη πίστη πως αρκεί και μόνη η επίκληση σε αυτόν, για να θέσει τον καθένα κάτω απ'την προστασία του και να του χαρίσει μακροημέρευση και ευτυχία. Αλλά και αποτελεί έκφραση ευγενών συναισθημάτων και απρόσωπης κοινωνικής αλληλεγγύης η ευχή των ανθρώπων του λαού "με καλήν ώρα", όταν η βαριά καμπάνα του ναού σημαίνει παράκληση για κάποιαν άγνωστη επίτοκο. [...]

"Άγιος Σπυρίδων- Ο ναός και η λατρεία του στην Κέρκυρα", φωτογραφία: Δημήτρης Ταλιάνης

Είναι γενικότερη, και από την απώτερη αρχαιότητα παραδεκτή η πίστη πως κάθε τι το άγιο περικλείει υπερφυσική ευεργετική "δύναμη" ή "χάρη". Και πως αυτή στέκεται ανεξάντλητη "μεριζομένη και μη διαιρουμένη" και μεταδίδεται στους πιστούς με την απλή επαφή του προσκυνήματος ή και με ό,τι άπτεται του Αγίου. Σαν κατάλοιπο παλιού εθίμου απόμεινε, στα πανηγύρια ναών που γιορτάζουν, η πώληση από μικροπωλητές ταινιών, που τις αποκαλούν "μέτρες" στην Κέρκυρα. Οι "μέτρες" ήταν, αρχικά, ένα απλό νήμα, που με αυτό "μετρούσαν" τις διαστάσεις μιας θήκης λειψάνων ή μιας θαυματουργής εικόνας. Η επαφή του νήματος με τον άγιο της εικόνας ή των λειψάνων διοχέτευε σ'αυτό "δύναμη" ικανή να προφυλάσσει το φορέα. Από δω και η κοινή πίστη πως κι ένα ελάχιστο τεμάχιο από τις εμβάδες, τα "πασουμάκια" του Αγίου αποτελεί αλεξίκακο φυλακτό. Η ζήτησή του στο παρελθόν επέβαλε στους προϊσταμένους του ναού το έθιμο της διανομής, σαν είδος αντιδώρου στους προσκυνητές και αφιερωτές του. 

Η πρωτοχριστιανική αντίληψη αναζεί στην αδιάσειστη λαϊκή πίστη πως εκτός από τα "πασουμάκια" και η ίδια η λάρνακα αποτελεί εστία "χάριτος". Και αποτελεί για το λαϊκό άνθρωπο όρκο, απαράβατο κι αδιάσειστο, η αναφορά στη λάρνακα του Αγίου της Κέρκυρας:

Μα την κάσα τ'Αγιού.

Στη λάρνακά του καταθέτει την ευλάβεια και αφοσίωσή του ο λαός του νησιού. Αποτελεί αυτή το θρησκευτικό του κέντρο, αέναη πηγή πίστεως, παρηγοριάς κι ελπίδων. Στην Κέρκυρα, η λιτάνευση της εικόνας της Αναστάσεως τις μέρες της Διακαινισίμου αποτελεί έθιμο απαράβατο. Κατά τη διάρκειά της, πολλοί είναι οι κάτοικοι της υπαίθρου που ζητούν την τέλεση παρακλήσεως μπρος από το σπίτι ή το χωράφι τους. Στις περιπτώσεις αυτές η πομπή στρέφεται προς την κατεύθυνση της πόλεως, σε ένδειξη της ιδιαίτερης τιμής προς τον Άγιο του νησιού.[...]

"Άγιος Σπυρίδων- Ο ναός και η λατρεία του στην Κέρκυρα", φωτογραφία: Δημήτρης Ταλιάνης

"Θανατικό" ονομάζει και στην Κέρκυρα, παραστατικά, τις λοιμώδεις επιδημίες, που στο παρελθόν εξαφάνιζαν μεγάλον αριθμό ασθενών. Από ένα τέτοιο θανατικό έσωσε την Κέρκυρα στα 1629, ο πολιούχος της Άγιος και σ'ανάμνηση του θαύματος τελείται η ετήσια λιτανεία της Κυριακής των Βαϊων. Οι ζωγράφοι της εποχής απέδωσαν το θαύμα με την απεικόνιση του Αγίου να κυνηγά μ'ένα σταυρό στο χέρι ένα φανταστικό ον, κατάμαυρο, με πόδια και φτερά, κάτι σαν μια μεγάλη νυχτερίδα, που μορφοποιούσε το "Θανατικό". Από κάτω η πόλη και στο βάθος το Παλαιό της Φρούριο. [...]

"Ο Άγιος δεν προστατεύει μόνο την πόλη του. Έρχεται πρόθυμος συμπαραστάτης και βοηθός σε κάθε πιστό που τον επικαλείται. Μολονότι προστάτης άγιος των θαλασσών είναι ο Άγιος Νικόλαος, οι Κερκυραίοι ποντοπόροι επικαλούνται στις δύσκολες ώρες της τρικυμίες και τον Άγιο του νησιού τους. Αναφέρονται ευλαβικά πολλές περιπτώσεις διασώσεως, που τις επιβεβαιώνουν τα αφιερώματα ευγνωμοσύνης. Ο προσκυνητής θα παρατηρήσει στον νάρθηκα του ναού ασημένια ομοιώματα πλοίων και εικόνες που ανιστορούν με το χρώμα την πρόθυμη ανταπόκριση του Αγίου στις επικλήσεις των πλεόντων. [...]

"Άγιος Σπυρίδων- Ο ναός και η λατρεία του στην Κέρκυρα", φωτογραφία: Δημήτρης Ταλιάνης

Στο πνεύμα αυτό του εκμηδενισμού της αποστάσεως και της οικειώσεως και ο Άγιος της Κέρκυρας εκφέρεται ως "μπαρμπα-Σπύρος".

Έχουμε το μπάρμπα-Σπύρο να μας φυλάει και δεν σκιαζομάστενε.

Αλλά, έρχεται ταυτόχρονα και η επίγνωση της ανεπίτρεπτης τόλμης και η προσθήκη που ακολουθεί εκφράζει έμμεσα τη μεταμέλεια:

... που δεν είμαι άξιος να μελετάω τ'όνομά του."

"Άγιος Σπυρίδων- Ο ναός και η λατρεία του στην Κέρκυρα", φωτογραφία: Δημήτρης Ταλιάνης

Σημειώνει κι ο λαογράφος μας Δημήτριος Λουκάτος ("Συμπληρωματικά του χειμώνα και της άνοιξης", εκδόσεις Φιλιππότη):

"Το Συναξάρι και τα θαύματά του οδήγησαν και σε άλλες ειδικευμένες τιμές και λατρείες. Είναι από τους πιο θαυματουργικούς αγίους στη βιογραφία του. Έτσι τον τιμούσαν πάντα οι χρυσοχόοι και αργυρουργοί (οι κουγιουμτζήδες, όπως έλεγαν στην Πόλη) επειδή για να βοηθήσει μια φτωχή οικογένεια, μετέβαλε σε χρυσό απολίθωμα ένα ζωντανό φίδι που περνούσε μπροστά τους. Τον τιμούσαν οι αγγειοπλάστες και κεραμουργοί, γιατί, όταν στην Α' Οικουμενική Σύνοδο ήθελε να μεταπείσει τον Άρειο απ'τις θεωρίες του, του έδειξε, με θαυματουργικόν τρόπο, πώς ένα κεραμίδι είναι ενιαίο (σαν την Αγία Τριάδα) αν και αποτελείται από χώμα (που του έμεινε στα χέρια), από νερό (που χύθηκε προς τα κάτω) κι από τη φωτιά του ψησίματος (που ανέβηκε ψηλά).

"Άγιος Σπυρίδων- Ο ναός και η λατρεία του στην Κέρκυρα", φωτογραφία: Δημήτρης Ταλιάνης

Τον τιμούσαν κι οι παλιοί νεκροθάφτες, γιατί σε μία περίπτωση που έπρεπε να πληροφορηθεί κάποιο σωτήριο μυστικό, που το είχε πάρει μια πεθαμένη μαζί της, πήγε πάνω από τον τάφο της. τη ρώτησε, κι εκείνη του αποκρίθηκε. Όλα αυτά τα αφηγούνται και τα τροπάριά του. [...]

Είναι και μια ωραία περίπτωση για τον άγιο που λατρεύεται αιώνες τώρα στη μουσικότροφη Κέρκυρα να υπάρχει ο θρύλος, ότι όταν ιερουργούσε, προσέτρεχαν άγγελοι γύρω του και, καθώς έμελπε το "Ειρήνη πάσι", οι άγγελοι του αντιφωνούσαν. [...]

Ο άγιος Σπυρίδωνας σύμφωνα με την παράδοση είναι πάντα προστάτης φτωχών και απελπισμένων, σωτήρας ναυτικών, αλλά και άγιος πολεμιστής για την Κέρκυρα, σε ώρες ιδιαίτερα θρησκευτικού κινδύνου από αλλοπίστους. [...]

Το ότι το λείψανό του είχε επί αιώνες λατρεία και στην Κωνσταντινούπολη, έχει κάμει γνωστό τον άγιο και στα μέρη της Ανατολής και πολύ τον τιμούσαν οι Έλληνες της Μ.Ασίας. Από παρετυμολογία του ονόματός του των είχαν και θεραπευτή των εξανθημάτων και της ευλογιάς, ακόμα δε και του πόνου των αυτιών.[...]

Τιμούν και στην Κύπρο το συμπολίτη τους άγιο. Στη γενέτειρά του Άσσια και στην επισκοπική έδρα του Τριμυθούντα, στα μέρη της Αμμοχώστου τον τιμούν στη γιορτή του και τον θυμούνται με παραδόσεις. (Δεν βρεχόταν, όταν έβρεχε' μάντευε τις πονηρές σκέψεις και την κλοπή.)

Δεν εργάζονται, σ'όλη την Κύπρο, στη γιορτή του (Οι νοικοκυρές ούτε να ζυμώσουν δε θέλουν, γιατί κάποτε "τους πέτρωσαν τα ψωμιά".) και το μεσημέρι στο τραπέζι τους τρώνε το τελευταίο ψαρικό της Νηστείας των Χριστουγέννων (από αύριο θα συνεχίσουν αυστηρότερα)."

"Άγιος Σπυρίδων- Ο ναός και η λατρεία του στην Κέρκυρα", φωτογραφία: Δημήτρης Ταλιάνης

Κλείνω με μια ακόμη παράδοση που διασώζει ο σπουδαίος λαογράφος μας Νίκος Ψιλάκης μαζί με τη Μαρία Ψιλάκη στο έργο τους: "Το ψωμί των Ελλήνων και τα γλυκίσματα της λαϊκής μας παράδοση" (εκδόσεις Καρμάνωρ):

Της Αγίας Άννης ανασαίνει η μέρα! (προστάτιδα των ατέκνων)

Τα λαϊκά έθιμα κι οι παραδόσεις είναι λιγοστά για τούτη τη μεγάλη γιορτή της ορθοδοξίας. Στο έργο του λαογράφου μας Δημητρίου Λουκάτου "Συμπληρωματικά του χειμώνα και της άνοιξης" (εκδόσεις Φιλιππότη), αναφέρεται πως:

"Της αγίας Άννης, ανασαίνει η μέρα", 

την οποία έκφραση ερμηνεύει ο ίδιος ως εξής:

"Η γιορτή αυτή έχει ένα χαρούμενο πλησίασμα προς τα Χριστούγεννα, ακόμη και μετεωρολογικά (φύγαμε από το φθινόπωρο)." 

Αγία Άννα- Κόντογλου Φώτης

Η Αγία Άννα, όμως, θεωρείται και η κατ'εξοχήν προστάτιδα της μητρότητας και των ατέκνων ζευγαριών. Τούτο προκύπτει, προφανώς, από το γεγονός ότι η ίδια και ο σύζυγός της παρέμεναν επί χρόνια άτεκνοι μέχρι  -κι ενώ είχαν φτάσει σε μεγάλη ηλικία - να εισακουστούν οι προσευχές τους στο Θεό και η Άννα να ευλογηθεί να συλλάβει τη Θεοτόκο, γεγονός που γιορτάζουμε σήμερα, 9 Δεκεμβρίου. Αναφέρει ο Μάξιμος ο Ομολογητής στο βίο της Παναγίας:

"Αλλὰ ἡ ἀπουσία τέκνων ἔθλιβε σφοδρῶς τοὺς σεβαστοὺς καὶ ἀξιοτίμους γονεῖς τῆς Παρθένου ἐξ αἰτίας τῶν ὀνειδισμῶν ἐκ μέρους τῶν ἀφρόνων ἀνθρώπων ἐπειδὴ ὡς ἄτεκνοι δεν ἐδικαιοῦντο, κατὰ τὸν Μωσαϊκὸν Νόμον, νὰ προσφέρουν τὰ δῶρα των εἰς τὸν Ναόν' (σημ. Ὁ άξων γύρω ἀπὸ τὸν ὁποῖον ἐστρέφοντο ὁ Νόμος καὶ οἱ Προφῆτες ἦταν ἡ ἐνανθρώπισις τοῦ Θεοῦ. Κάθε Ἰσραηλίτης εἶχε τὴν κρυφὴ ἐλπίδα ὅτι ἴσως ἀπὸ αὐτὸν τὸν ἴδιο ἤ ἀπὸ τοὺε ἀπογόνους του θὰ προέλθει ὁ Μεσσίας. Οἱ ἄτεκνοι δὲν ἠμποροῦσαν νὰ ἐλπίζουν σὲ κάτι τέτοιο, γιἀυτὸ καὶ ὅλοι τοὺς περιφρονοῦσαν.) καὶ ἤθελαν νὰ εὑρεθῆ τρόπος νὰ τεκνοποιήσουν ὄχι μόνον γιὰ νὰ εξαλείψουν τὸ ὄνειδος ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς ἴδιους, ἀλλὰ ἀπὸ ὁλόκληρον τὸν κόσμον καὶ νὰ τοῦ προξενήσουν μίαν ὑπέρτατην δόξαν. Τότε ἡ μακαρία Ἄννα μιμουμένη τὴν παλαιὰν ἐκείνην Ἄννα, τὴν μητέρα τοῦ Σαμουήλ, κατέφυγε εἰς τὸν Ναὸν καὶ παρεκάλεσε τὸν Δημιουργὸν των ἁπάντων νὰ τῆς χαρίσει καρπὸν κοιλίας, διὰ νὰ τοῦ ἀφιερώση μὲ την σειρὰν της τὸ δῶρον ποὺ θὰ τῆς ἔδινε. ὁμοίως, ὁ δίκαιος Ἰωακεῖμ δὲν ἔμεινε ἄπρακτος, ἀλλ' ἐζητοῦσε ἀπὸ τὸν Θεὸν τὴν λύσιν τῆς ατεκνίας. 

Ὁ πολυεύσπλαχνος καὶ πλουσιόδωρος Βασιλεὺς εἰσήκουσε τῆς προσευχῆς τοῦ δικαίου κι ἀπέστειλε εἰς τὸν καθένα χωριστὰ τὴν καλὴν ἀγγελίαν. [...] Ὁ άγγελος τοῦ Θεοῦ ἐπαρουσιάσθη ἐνώπιόν της καὶ εἴπε:"Ὁ Θεὸς εἰσήκουσε τὴν προσευχήν σου' θὰ γεννήσεις τὴν εὐαγγελίστριαν τῆς χαρᾶς καὶ θὰ τὴν ὀνομάσης Μαριάμ, ἀπὸ τὴν ὁποῖαν θὰ προέλθη ἡ σωτηρία τοῦ σύμπαντος κόσμου"."

(Ἀγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, "Ὁ βίος τῆς ὑπερευλογημένης Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας", ἐκδόσεις: Ἱερὸν κελλίον ἁγίου Νικολάου Μπουραζέρη, Ἅγιον Ὅρος) 

Σημειώνει σχετικά κι ο Λουκάτος:

"Η υμνογραφία της γιορτής αυτής είναι ολόκληρη ένας πανηγυρικός ύμνος για τη λύση της στειρότητος, που ανταποκρίνεται και στο αίσθημα, ή στην ψυχολογία, παρομοίων ανθρώπινων πόθων και περιπτώσεων, πολύ περισσότερο που ο τοκετός έδωσε και τη μητέρα του Χριστού:

Ὑπήκουσε τῆς Ἄννης, Θεὸς, τοὺς στεναγμοῦς

καὶ πρόσεσχε Κύριος δεήσει τῆ αὐτῆς.

Καὶ ἀτεκνίας τὸ νέφος διασκεδάσας,

φωτὶ αὐγάζει εὐτεκνίας παραδόξως.

Ὅθεν συλλαμβάνει τὴν μόνην Ἁγνήν."

Ιερά Σκήτη Αγίας Άννης, πηγή: Άγιον Όρος- Άθως

Από τα πιο ξακουστά Μοναστήρια της Αγίας Άννας είναι η Ιερά Σκήτη της στο Άγιο Όρος, ενώ, σύμφωνα με το Λουκάτο, τα πιο κοσμικά πανηγύρια της λαμβάνουν χώρα το καλοκαίρι κατά την επέτειο της κοίμησής της (25 Ιουλίου), με πιο γνωστά "στη Βαμβακού Λακωνίας, στην Καστανίτσα Κυνουρίας, στη Λακύθρα Κεφαλλονιάς καθώς και στα φερώνυμα χωριά".

Στο διαδίκτυο κυκλοφορεί, μάλιστα, μια παράδοση σχετική με τη θαυματουργικές δυνάμεις της Αγίας Άννας για την περίπτωση της τεκνοποίησης της οποίας είναι αδύνατον να εντοπίσω την αρχική πηγή καταγραφής και να την παραθέσω, εφόσον έχει καταντήσει μάστιγα πλέον η αντιγραφή κι αναπαραγωγή κειμένων κι εργασιών από ιστοσελίδα σε ιστοσελίδα χωρίς την παραπομπή στην αρχική πηγή με κάποιον ενεργό σύνδεσμο. (Αναζητώντας κάτι, κατάφερα να εκνευριστώ όταν συνειδητοποίησα πως πέραν του ότι αμέτρητες εγγραφές μου από το 2007 μέχρι τώρα έχουν αντιγραφεί αυτολεξεί σε ιστοσελίδες, εφημερίδες, ιστολόγια, κλπ χωρίς καμία απολύτως αναφορά στην πηγή -ή με αναφορά σε άσχετη πηγή ή, στην καλύτερη, με μια σκέτη αναφορά "από φιρίκι" που δεν παραπέμπει πουθενά κι έτσι ο επόμενος που αντιγράφει βάζει εκείνους ως ενεργή πηγή- ότι ούτε καν εμφανίζονται -οι αρχικές- στις μηχανές αναζήτησης! Βέβαια η ζημιά ξεκίνησε με το που σταμάτησε να παρέχει υπηρεσίες το pathfinder και μεταφερθήκαμε στο blogger αναγκαστικά αλλάζοντας διεύθυνση και το ιστολόγιο από firiki.pblogs.gr μετονομάστηκε σε firikia.blogspot.com κι εξαφανίστηκε από το "χάρτη"... Να μην σχολιάσω και συγκεκριμένο ιστολόγιο που, χρόνια τώρα, έχει αντιγράψει όλες μα όλες (!) τις λαογραφικές αναρτήσεις μου κι όχι μόνο -αλήθεια, τόσο εντυπωσιάστηκαν, αλλά δε αφήσαν ουδέποτε ένα σχόλιο ή μια καλημέρα; Τέλος πάντων. O tempora o mores! Αναμενόμενο. Όλοι ζητούν την εύκολη και γρήγορη λύση του copy/paste για μια ανούσια "επιβράβευση"  υψηλής επισκεψιμότητας... Θλιβερό... Τουλάχιστον να μεταδίδεται η όποια γνώση....Αυτό, φυσικά, ήταν και το ζητούμενο όταν, το 2007, ξεκίνησα να καταγράφω τα της λαογραφίας του τόπου μας στο "φιρίκι": να είναι όλα όσα μελετούσα συγκεντρωμένα και προσβάσιμα σε τούτη τη διαδικτυακή γωνιά .) Η παράδοση που κυκλοφορεί, λοιπόν, χωρίς δυστυχώς να μπορώ να εντοπίσω από πού προέρχεται, είναι η εξής:

"Η Αγία Άννα θεωρείται η προστάτης των παιδιών και της μητρότητος. Πολλές είναι οι αφηγήσεις των μοναχών της Σκήτης για ζευγάρια που είχαν χάσει κάθε ελπίδα τεκνοποίησης και έγιναν γονείς με τη βοήθεια της Αγίας Άννης, όταν με ευλάβεια και πίστη κατέφυγαν σ’ αυτήν και ζήτησαν τη βοήθειά της. Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω αφήγηση:
Ο Σουλτάνος της Λήμνου δεν μπορούσε ν’ αποκτήσει παιδί και για το λόγο αυτό ήταν πολύ στεναχωρημένος. Άκουσε από τους κατοίκους του νησιού, που επισκέπτοντο το Άγιον Όρος και τη σκήτη της Αγίας Άννης, για τα θαύματα της μητέρας της Παναγίας και τη βοήθεια που αυτή προσέφερε στα άτεκνα ζευγάρια, προκειμένου αυτά να αποκτήσουν παιδί. Πείσθηκε από τις ιστορίες που κυκλοφορούσαν και για το λόγο αυτό έστειλε με κάποιους προσκυνητές δώρα στη Σκήτη, στη χάρη της Αγίας Άννης και ζήτησε να του φέρουν λάδι και αγίασμα της Αγίας. Οι χριστιανοί, επειδή ο Σουλτάνος ήτο αλλόθρησκος, πέταξαν τα δώρα και δεν του έφεραν τίποτα. Ο Σουλτάνος επέμενε και έστειλε πάλι δώρα στη χάρη της Αγίας και ζήτησε πάλι να του φέρουν αγίασμα και λάδι και μάλιστα απείλησε τους προσκυνητές με αυστηρές κυρώσεις, σε περίπτωση που δεν του τα φέρουν.
Οι μοναχοί της Σκήτης, επειδή ο Σουλτάνος δεν ήτο χριστιανός και υπό το βάρος της απειλής, του έστειλαν πόσιμο νερό και όχι αγίασμα και κοινό λάδι. Η Αγία Άννα, λόγω της πίστεως και επιμονής του Σουλτάνου, τον βοήθησε και απέκτησε ένα υγιέστατο παιδί και αυτός από ευγνωμοσύνη εδώρησε στη χάρη της Αγίας το κανδήλι που φαίνεται στην εικόνα, το οποίο είχε τάξει και επειδή ο κατασκευαστής έκλεψε μέρος του πολύτιμου υλικού, ο Σουλτάνος προσέθεσε στο κάτω μέρος, το αυγό που φαίνεται, ώστε το τάμα να είναι πλήρες."

 Χρόνια πολλά σε όλες τις Αννούλες του χιονιά κι ιδιαιτέρως στην μάνα μου!

Ο προστάτης και θαυματουργός Άγιος Σάββας και τα Νικολοβάρβαρα (παραδόσεις κι έθιμα)

Πλήθος τα έθιμα κι οι παραδόσεις των ημερών του Δεκέμβρη, αλλά κι ιδιαιτέρως του τριημέρου Αγίας Βαρβάρας (βλ.: Η Αγια-Βαρβάρα, η ευλογιά, το μέλι και τα τρίστρατα!), Αγίου Σάββα και Αγίου Νικολάου (βλ.: Θαλασσινέ μου Άη Νικόλα.. και Του Αϊ Νικόλα, των ναυτικών και του χιονιού ), του λεγόμενου από τον λαό μας: "Νικολοβάρβαρα"(βλ.: Νικολοβάρβαρα!). Και καθόλου τυχαίο που όλες οι παροιμίες στις οποίες αναφέρονται οι παραπάνω άγιοι συνδέονται με την έναρξη του χειμώνα και της κακοκαιρίας:

"Αγιά Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας απλοήθη:

Μαζώχτε ξύλα κι άχερα και σύρτε και στο μύλο

τι Άγιο Νικόλας έρχεται τα χιόνια φορτωμένος!"

Αναφέρει σχετικά κι ο λαογράφος μας Βασίλης Λαμνάτος στο έργο του "Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας" (εκδόσεις: Δωδώνη):
"Την άλλη μέρα απ'τη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας, είναι η γιορτή του Αγίου Σάββα στις 5 του Δεκέμβρη και την επόμενη μέρα η γιορτή του Αγίου Νικολάου στις 6 του μήνα. Γι'αυτό ο λαός μας λέει πως:

"Αη-Βαρβάρα γέννησε Σάββα κι Αη-Νικόλα",

κι ακόμα

"Αγιά Βαρβάρα μίλησε και Σάββας απεκρίθη κι ο Άη-Νικόλας έφτασε με χιόνια φορτωμένος"

ή

"η Αη-Βαρβάρα βαρβαρώνει, ο Αη-Σάββας σαβανώνει κι ο Άη-Νικόλας παραχώνει."

Και τις τρεις αυτές γιορτές, πού'ρχονται με τις πρώτες μέρες του Δεκέμβρη, ο λαός μας τις λέει μ'ένα όνομα: "Νικολοβάρβαρα".

"Μπρος πίσω τα Νικολοβάρβαρα, πέφτουν χιόνια Τάρταρα",

λένε οι ξωμάχοι μας. Τα Τάρταρα έχουν εδώ μεν τη χάρη της παρήχησης, αλλά ο λαός μας έβαλε αυτή τη λέξη (Τάρταρα) για να δώσει πιότερη έμφαση στο παγερό κρύο του Δεκέμβρη."

Ενώ ο Νικόλαος Πολίτης ("Λαογραφικά Σύμμεικτα Δ', Δημώδεις παροιμίαι περί των μηνών") διασώζει και τις παρακάτω σχετικές παροιμίες:

Νικολίτσα, Βαρβαρίτσα, προς οπίσω είν' ο χειμώνας,

καθώς "ο ανώτατος βαθμός ψύχους παρατηρείται συνήθως ημέρας τινάς προ ή μετά τα Χριστούγεννα και κατά την εορτή του αγίου Νικολάου." Και:

"Τ'άη Νικολοβάρβαρα κάνει νερά και χιόνια.

Και άλλως:

Τ'άη Νικολοβάρβαρα οι τοίχοι ιδρώνουν,

μα στα Φωτοκάλαντρα αποξυλώνουν. "

όπου Φωτοκάλαντρα θεωρείται φυσικά το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων.

Σημειώνει κι ο πηλιορείτης λαογράφος μας Κώστας Λιάπης ("Ο παροιμιακός και γνωμικός λόγος στο παραδοσιακό Πήλιο", Εργαστήριο λόγου και πολιτισμού Πανεπιστημίου Θεσσαλίας):

"Αϊ- Σάββας σαβανών'

Αϊ- Νικόλας παραχών'

κι Αϊ- Σπυρίδουνας ξιχών'

Ο καιρός δηλ. την περίοδο τούτων των γιορτών στο πρώτο δωδεκαήμερο του Δεκεμβρίου έχει θεαματικές αλλαγές που δείχνουν πως ο χειμώνας έφτασε. Έτσι, όπως συχνά παρατηρείται της Αγίας Βαρβάρας, έχουμε ξαφνικό αγρίεμα του καιρού, την επαύριο, του Αγίου Σάββα, το χιόνι καλύπτει σαν σάβανο τη γη και την τρίτη μέρα του Αγίου Νικολάου τα πάντα έχουν καταχωστεί κάτω απ'τα πολά χιόνια, τα οποία καλύπτουν τη γη συνήθως μέχρι του Αγίου Σπυρίδωνα. (12 Δεκεμβρίου)"

Ενώ, ο έτερος λαογράφος Δημήτριος Λουκάτος ("Συμπληρωματικά του χειμώνα και της άνοιξης", εκδόσεις Φιλιππότη) προσθέτει:

"Από παρετυμολογία του ονόματός του, ο άγιος Σάββας γίνεται και άγιος νεκρολατρευτικός (σαβανώνει). Γνωρίζουμε το λογοπαίγνιο:

Αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει

Άι Σάββας σαβανώνει.

που λέγεται για το χιόνι του χειμώνα ή για τον πιθανό θάνατο από κρύωμα (άι Νικόλας παραχώνει). Τον θεωρούνε όμως άγιο του θανάτου, που μπορεί να μας διαφυλάξει ή να μας δώσει καλύτερη θέση μετά θάνατον.
Μια Λεσβειακή παράδοση σημειώνει:

"Τον άγιο Σάββα πρέπει να τον παρακαλούμε να μας γλυτώσει στον άλλον κόσμο. Αυτός θα βαστά το δίχτυ, μπροστά στον πύρινο ποταμό που πάει στην Κόλαση. Με το δίχτυ του (αν θέλει) σε γλυτώνει και δεν φεύγεις με τους κολασμένους."(Παν. Νικήτα, "Το Λεσβειακό Μηνολόγιο")

Από την ίδια νεκρολατρική ιδιότητα του αγίου φαίνεται ότι προέρχεται και το έθιμο της γιορτής του, να μαγειρεύουν φάβα με κρεμμύδια και να τη μοιράζουν, μαζί με μελίπηκτα, στους συγγενείς. Γι'αυτό λένε και στιχουργικά:

Τ'άι Σάββα τρώμε φάβα.

Ευχάριστο πάντως γεύμα για τη χειμωνιάτικη μέρα και τη σαρακοστή της."

Ο Άγιος Σάββας και οι θεοσεβείς γονείς του

Πάρα πολύ ενδιαφέρονται είναι όσα αναφέρει ο σπουδαίος σύγχρονος λαογράφος μας Νίκος Ψιλάκης στο πολύτιμο πόνημά του "Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη"- Έθιμα στον κύκλο του χρόνου, εκδόσεις Καρμάνωρ):

"Μπορεί ο παροιμιακός λόγος να εκφράζει την πίστη στη μορφή του αγαπημένου γέροντα ιεράρχη ("του Αγίου Νικολάου πού 'ν' της γης και του πελάου"), ωστόσο το διήμερο 5 και 6 Δεκεμβρίου (Σάββα και Νικολάου επισκόπου Μύρων) είναι αφιερωμένο κυριολεκτικά στη γη. Προστάτης της στερεάς ο Σάββας, προστάτης της θάλασσα ο Νικόλαος. Είναι οι δύο άγιοι που διασώζουν τους κινδυνεύοντες και γι' αυτό είναι εξαιρετικά δημοφιλείς. Βέβαια, ο Σάββας δεν τιμάται στην Κρήτη με την ένταση που παρατηρούμε σε μαρτυρίες από άλλες περιοχές, όπως είναι η Μικρά Ασία και ο Πόντος. Στην Κρήτη όμως, ο Σάββας είναι ο άγιος που προστατεύει από φυσικές καταστροφές κι ιδιαίτερα από σεισμούς. Οι ασκητικές μαρτυρίες που συγκεντρώσαμε από την νοτιοκεντρική Κρήτη αποκαλύπτουν ένα άγνωστο όσο και εντυπωσιακό λατρευτικό σκηνικό. Οι ερημίτες που είχαν αποχωρήσει από την Ορθόδοξη Εκκλησία κατά τη δεκαετία του 1920, μετά την εφαρμογή του νέου ημερολογίου ήξεραν πως " Άγιος Σάββας στερεώνει τον κόσμο" και μετά από κάθε σεισμική δόνηση εκτός απ'τις γνωστές λιτανείες κατέφευγαν στο φαράγγι του Αγίου Σάββα όπου βρίσκεται ο ναός του (ένα παλιό ασκηταριό), για ολονύκτιες παρακλήσεις. Άλλοι έζωναν τον ναό του και άλλοι κρεμούσαν στην εικόνα του τάματα στα οποία εικονίζονταν σπίτια παρακαλώντας για την προστασία τους. 

Φαίνεται πως η ίδια πίστη υπήρχε και στη Σητεία. Η Ειρ.Παπαδάκη μαρτυρεί πως ο Άγιος Σάββας είναι "προστάτης για τσι σεισμούς" και προσθέτει τη λαϊκή φράση: "Η γης σαββάσει (τρέμει). Ρήμα απρόσωπον που σημαίνει ταράσσω, τρέμω." Δεν γνωρίζω αν η σύνδεση του Σάββα με τους σεισμούς οφείλεται σε παρετυμολογία του ονόματός του. Εξάλλου η λέξη σαββάζω είναι σπάνια. Δεδομένου, όμως, ότι θεωρείται προστάτης από κάθε λογής φυσικό φαινόμενο (κατακλυσμούς, κατακρημνίσεις πετρωμάτων κ.α.) πρέπει να αναζητηθεί η αρχή αυτής της δοξασίας σε κάποιες άλλες, άγνωστες σήμερα, παραμέτρους της λαϊκής λατρείας. Οι παλιοί ασκητές της περιοχής θεωρούσαν πως " για χατήρι του Σάββα και μερικών άλλων ασκητών στέκει ακόμα ο Θεός τον κόσμο". Η φράση αυτή σε συνδυασμό με το γενικότερο λατρευτικό πλαίσιο, αποτελεί μία ένδειξη για τη σχέση του Αγίου με τη στερεότητα του κόσμου, σύμφωνα με παλαιότερες λαϊκές δοξασίες.

[...] Ένα μικρό μοναστηριακό ξωκλήσι που χτιστηκε το 1884 απ'το μοναχό Μελέτιο Τζιριτάκη στην όχθη της λίμνης του Πρέβελη. Μια λεπτομέρεια από το ιστορικό αυτού του ναού είναι πιθανόν να αποτελεί και την άκρη του νήματος και να μας οδηγήσει στην αρχή της λατρευτική ιστορίας του Αγίου στην Κρήτη: Ο Μελέτιος είχε ζήσει κάποια χρόνια στην Παιστίνη. Πιθανότατα, επηρεασμένος απ'τη φήμη του μεγάλου Μοναστηριού του Αγίου Σάββα των Ιεροσολύμων, επέστρεψε στην Κρήτη με την απόφαση να χτίσει ναό αφιερωμένο στον άγιο-ασκητή. Βρήκε λοιπόν, προσφορότερη την κατάφυτη από ενδημικούς φοίνικες παραλία του Πρέβελη. Ας θυμηθούμε ότι χιλιάδες προσκυνητές του Αγίου Σάββα επιδιώκουν να πάρουν ένα χουρμά ή ένα κομματάκι από φύλλο του ιερού δένδρου το οποίο θεωρείται ελιξήριο γονιμότητας.[...]

Εκτός από προστάτης των σεισμών, ο άγιος φαίνεται πως εθεωρείτο και προστάτης των αιχμαλώτων. Οι παραδόσεις που ακούγονται στην περιοχή θέλουν τον Σάββα ελευθερωτή και πρόθυμο να σπεύσει για να διαρρήξει τα δεσμά των ανθρώπων που είχαν στερηθεί της ελευθερίας τους. Οι οικογένειες που αναζητούσαν δικούς τους ανθρώπους οι οποίοι είχαν εξαφανιστεί σε περιόδους ανωμαλιών προσέτρεχαν στην εκκλησία της Τρυπητής με τάματα, προσευχές και νυχτερινές λειτουργίες. [...] ακόμη και σήμερα ο Άγιος Σάββας της Τρυπητής είναι αποδέκτης ευχαριστηρίων άρτων για την απελευθέρωση αιχμαλώτων πριν από τρεις γενιές: 

"Οι Τούρκοι είχαν πιάσει αιχμάλωτο το χωριανό μας τον Σπετσωτομανώλη κι αυτός ετάχτηκε στον Άγιο Σάββα στην Τρυπητή να τονε λευτερώσει και να πηγαίνει άρτους στη χάρη του ίσαμε να ζει. Ο Άγιος τον ελευθέρωσε και πράγματι έκανε κάθε χρόνο άρτους και, ίσαμε που ζούσε, επήγαινε κάθε χρόνο στο μοναστήρι. Όταν πόθανε συνεχίσανε τα παιδιά του να κάνουν αρτοπλασίες. Τώρα συνεχίζει ένας απόγονός του, ο Μανώλης ο Μακρυγιαννάκης"."

Του Αγίου Σάββα, λοιπόν, σήμερα, του "ενδιάμεσου" Αγίου του τριημέρου, καθώς:

"Νικολίτσι, Βαρβαρίτσι,

Σάββα τ'ήθελες στη μέση;"

Ιερά Λαύρα Αγίου Σάββα  στους Αγίους Τόπους

Ο Άγιος τούτος, εκ της Καππαδοκίας, υπήρξε μεγάλος ασκητής του 5ου αιώνα. Ιδιαιτέρως εγκρατής και ταπεινός, έλαβε πλήθος χαρισμάτων ώστε να θεωρείται θαυματουργός και να τιμάται ιδιαίτερα από το λαό μας (κι όχι μόνο) η μνήμη του. Έγινε μοναχός σε ηλικία μόλις οκτώ ετών και η παράδοση αναφέρει ότι σε εφηβική ηλικία, ενώ εργαζόταν στον κήπο και του ήρθε μια έντονη όρεξη να γευτεί ένα λαχταριστό μήλο, μόλις το έκοψε από το δένδρο και συνειδητοποίησε το μέγεθος και την ένταση της επιθυμίας του, το θεώρησε ως γαστριμαργία (ως πάθος για την ηδονή δηλαδή), ώστε τελικά όχι μόνον δεν το έφαγε, αλλά δεν ξανάβαλε ποτέ στο στόμα του τούτο τον καρπό κατά τη διάρκεια της ζωής του, για να κατατροπώσει έτσι τον πειρασμό της ενδόμυχης επιθυμίας του: 

"Ωραίος ἦν εἰς ὅρασιν καὶ καλὸς εἰς βρῶσιν

θανατώσας καρπὸς διὰ τοῦ Ἀδὰμ,

αὐτοῦ προτιμήσαντος τοῦ νοητοῦ κάλλους

τὸ τῆς σαρκίνοις ὀφθαμοῖς φανὲν τερπνόν

και τῶν πνευματικῶν ἅπολαύσεων 

τὴν πλησμονὴν τῆς γαστρὸς τιμιωτέραν θεμένου,

δι' οὗ καὶ ὁ θάνατος εἰς τὸν κόσμον εἰσῆλθεν

μὴ τοίνυν ἀπονεύσω τοῦ κάλλους τῆς ἐγκρατείας 

ψυχικῷ τινι νυσταγμῷ βαρηθεὶς 

ὥσπερ γὰρ πάσης καρποφορίας προηγεῖται ἄνθος,

 οὕτως ἡ ἐγκράτεια πάσης προηγεῖται ἀγαθοεργίας"

(Ἐκ τοῦ Συναξαριστοῦ τῆς Ἰνδίκτου)

Ιερά Λαύρα Αγίου Σάββα στους Αγίους Τόπους

Από τα σημαντικότερα μοναστήρια της ιουδαϊκής ερήμου είναι η Λαύρα του Αγίου Σάββα του Ηγιασμένου της οποίας η πρώτη εκκλησία (που ήταν σπήλαιο) εγκαινιάστηκε από τον ίδιο κι αφιερώθηκε στον Άγιο Νικόλαο. Εκεί, στο ανδρικό μοναστήρι του Αγίου Σάββα, φυλάσσονται και τα θαυματουργά λείψανά του. Καθώς θεωρείται θαυματουργός και προστάτης των ασθενών κι ιδιαιτέρως, στις μέρες μας, των καρκινοπαθών, οι μοναχοί μοιράζουν αγίασμα και λαδάκι για να σταυρωθούν όσοι πάσχουν. Επιπλέον, στην αυλή της μονής υπάρχει μια φοινικιά που, σύμφωνα με την παράδοση, φύτεψε ο ίδιος ο Άγιος Σάββας και τα φύλλα της θεωρούνται κατάλληλα για τα προβλήματα γονιμότητας που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες. 

Άγιος Πορφύριος: Ένας να με ακούσει...

"Κι είναι ωραίο, πολύ ωραίο τούτο που θα σας πω. Για μένανε είναι ωραίο, δεν ξέρω για σας πώς θα σας φανεί.  Εκεί, λοιπόν, που επήγαινα, μόλις άρχισα να ξεπερνάω το αυλάκι, τους σωλήνες που μας φέρνουνε νερό κι έκανα προς τα πάνω, προς μια ανωφέρεια, ήτανε πάρα πολλά αηδόνια σ'αυτή την καναλιά. [...] 

Τέλος πάντων, λοιπόν εκεί πέρα είδα ένα αηδονάκι στον δρόμο από πάνω, σ'ένα δένδρο το οποίο μπορεί να υπάρχει και σήμερα. Φτειάναμε κουτάλες από αυτό και το ξύλο του ήταν λίγο κοκκινωπό' το λέγαμε ίστρια. Την ξέρεις την ίστρια;

-Όχι Γέροντα.

-Όχι, Γέροντα...! Ρε τί πάθαμε, τί πάθαμε! Ούτε μια μέρα κακόμοιροι δεν κάνουμε εμείς μαζί. 

Λοιπόν, άκου να δεις. Και... είδα ένα αηδονάκι που κελαηδούσε. Πω, πω, πω. Παναγίτσα μου! Και πήγα και κάθησα σ'ένα βράχο. Κάθησα εκεί εκεί στον βράχο και σε τρία μέτρα απόσταση το αηδονάκι κελαηδούσε. Εγώ έλεγα το "Κύριε Ιησού Χριστέ" και κοίταζα. [...] και εκείνο έκανε κάτι λαρυγγισμούς!! Εδώ κάτω, εδώ, εδώ να! Φούσκωνε ο λάρυγγάς του έτσι, πετιότανε πέρα. Ρε παιδιά, αν δεν έχετε δει αηδονάκι, έχετε αμαρτήσει. Να δείτε αυτό το πουλάκι, το μικροσκοπικό, που δεν πηγαίνει είκοσι γραμμάρια, πώς να το πούμε λοιπόν, να κάνει αυτή τη φωνάρα και αυτούς τους λαρυγγισμούς και να κάνει πίσω τα φτερά του και να τεντώνεται με όλη τη δύναμη που είχε. Με όλη τη δύναμη να βγάζει αυτούς τους ωραίους τόνους, αυτή την ωραία φωνή και να φουσκώνει ολόκληρο εδώ από κάτου. 

Παιδιά, μη με παρεξηγήσετε. Αν θέλετε, ακούστε τα. Και όχι μόνο να τα ακούσετε, αλλά και να τα θυμόσαστε. Λοιπόν, κοιτάξτε, αν παρατηρήσετε, θα το ιδείτε το αηδονάκι έτσι όπως σας το λέω. Λοιπόν [...] μου ήρθανε τα δάκρυα κι έλεγα το "Κύριε Ιησού Χριστέ". [...]

Είπα: "Τί μυστήριο! Γιατί αυτό το πουλάκι, το αηδονάκι, έβγαζε αυτούς τους λαρυγγισμούς; Γιατί έψαλλε αυτό το ωραίο άσμα; Γιατί; Γιατί; Γιατί να ξελαρυγγίζεται; Γιατί; Γιατί; Γιατί; Ποιό; ο σκοπός;" Μόνος μου φιλοσοφούσα. [...]

"Γιατί αυτό εκεί πέρα κελαηδάει; Έχει κόσμο μπροστά του; Ξέρει ότι άκουγα εγώ; Μπορεί επιτέλους, εμένα να με είδα, αλλά εκείνα μέσα στον λόγγο; Στη ρεματιά που ήταν και την νύχτα και την ημέρα και το βράδυ και το πρωί, νύχτα! Ποιός τ'άκουγε που ξελαρυγγιαζόντουσαν όλα; Και γιατί το κάνανε αυτό το πράγμα; Και γιατί πηγαίνανε σε τέτοια κρυφά μέρη και σπάζανε τον λάρυγγά τους;"

Τα πέρασα ότι όλα αυτά ήτανε του Θεού άγγελοι, δηλαδή πουλάκια που δοξάζανε τον Θεό, τον Πλάστη των απάντων. Και δεν τ'ακουγε κανείς. Κρυβόντουσαν να μην τ'ακούει κανείς. Δεν τα ενδιέφερε να τ'ακούνε. Αλλά τα ενδιέφερε μέσα στη μοναξιά, μέσα στην ησυχία, μες στην ερημιά, μες στη σιωπή, τα ενδιέφερε να τα ακούσει ποιός; Ο Πλάστης των απάντων, αυτός που τους έδωσε πνοή και ζωή. [...]

Λοιπόν, που λέτε, όμως το μεγάλο που μου γεννήθηκε ήτο ότι έπρεπε να φύγω. [...]" (*)

"-Στη στεναχώρια του και στη δυσκολία του, αναγκάζεται κανείς να καταφύγει στο Θεό.

-Ναι.

-Να εκτείνει τας χείρας και να ζητήσει το έλεός του: "Ἐν θλίψεσαι ἐκέκραξα πρὸς Κύριον καὶ επήκουσέ μου". 

[...]

-Μέσ' στο εκκλησάκι που έμπαινα, πήγαινα, καθόμουνα στο στασίδι κι έριχνα μια ματιά. Γύρω ήταν βουνά, από πάνω ήσαν κουμαριές, δάσος, δάσος, γύρω, ούτε ψυχή. Μόνο κάτω στον κάμπο ήταν τα χωριά, η Βάθεια. Εκεί έχει τέλεια ερημιά, δηλαδή για να καταλάβετε το έρημο και το, ας πούμε, το αβοήθητο. Ανέβαινα ψηλά και κοίταζα για να καταλάβω καλά, πού είμαι, πού κάθομαι, πού βρίσκομαι. [...]

Σ'ένα έρημο μέρος, όπως μού'τυχε εμένα να με κλείσει ένας άγριος καιρός πάνω σ'ένα βουνό, πού'ναι ένα μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Βάθειας κι έκανε μια κακοκαιρία, έβρεχε μέρες. Δέκα μέρες συνέχεια βροχή και αέρας. Μούγκριζε ο αέρας, μούγκριζε ο πλάτανος κι εγώ πήγαινα μέσα σε ένα εκκλησάκι αρχαίο κι έτρεμε ο κουμπές (τρούλος) του, και τρέμανε οι άγιες ζωγραφιές του, οι τοιχογραφίες, κι εγώ καθόμουν στο στασίδι, ε, κι έβγαινα, πήγαινα έτσι πιο πάνω κι απ'τα σύννεφα κι απ'τις βροχές, κι απ'τον αέρα κι έβλεπα κάτω τον εαυτό μου έρημο μέσα στη θύελλα...., να μουγκρίζει ο αέρας, τα θηρία ας πούμε της φύσεως, και να νομίζει κανείς, πως βρίσκεται στην κόλαση. Αλλά το αισθανόμουνα σαν το πουλί το κατατρεγμένο με τα ξεροβόρια, με τα χιόνια, που ζητούσε ένα καταφύγιο να πάει να γλυτώσει. Και το καταφύγιό μου ήταν να ταξιδέψω προς τα πάνω, διότι εδώ στη γη ήτανε φουρτούνα, ήτανε κακοκαιρία, ήτανε δύσκολη η ζωή. Και η ψυχή μου ζητούσε κάτι πιο άγιο, πιο υψηλό, πιο τέλειο. Κι αυτό ήταν η αγκαλιά του Χριστού. Βλέπετε πώς αυτά έρχονται μόνα τους... Με παρεξηγείτε;

Αυτός ο ασκητής όλα τα θυσιάζει αρκεί να επιτύχει τον τρόπο, έτσι να αισθανθεί τη Χάρη του Θεού, τη θαλπωρή του Χριστού. την αγκάλη του Χριστού. Ε, να ενωθεί, να αισθανθεί τη συντροφιά του με τον Θεό. Την ένωσή του με το Θεό. Κατάλαβες; Δεν τό'χει για κακό... Εσείς όμως το βλέπετε για κακό. Σου λέει, τί είναι αυτό το πράγμα...!" (*)

"Εργαζόμουνα με τους δικούς μου στο σπίτι, φτιάχνοντας πουλόβερ, ζακέτες, τέτοια πράγματα, για να συντηρηθούμε απ'τα εργόχειρα αυτά. Γι'αυτό, ο παπάς του αγίου Παύλου της οδού Ψαρρών, επειδή εγώ ως παπάς δεν είχα τυχερά, μου λέει "Δεν έρχεσαι των Θεοφανείων ν'αγιάσεις την οδό Ψαρρών, την οδόν Μαιζώνος, την οδό τάδε, τάδε" - μού'βαλε τρεις τέσσερις δρόμους- και με κατάφερε και επήγα. Πήγα και αγίαζα λοιπόν, ανέβαινα τις πολυκατοικίες, χτυπούσα τις πόρτες των διαμερισμάτων, μου άνοιγαν και έμπαινα μέσα: "Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου Σου Κύριε".

Λοιπόν, όπως γύριζα, εκεί, στην οδόν Μαιζώνος βλέπω μια σιδερένια πόρτα, είχε και αυλή, που ήταν φυτεμένες μανταρινιές και πορτοκαλιές, εσπεριδοειδή, και είχε μια σκάλα εξωτερική. Ένα σπίτι καλό, όπως φαινότανε, κι ανέβαινε πάνω. Είχε και υπόγειο πιο κάτω, είχε και πάνω. Εγώ ανέβηκα πάνω, χτυπάω την πόρτα, έρχεται μια κυρία κια μου ανοίγει.

Εγώ, κατά τη συνήθειά μου, αμέσως τρύπωσα μέσα: "Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου Σου Κύριε"... Πωπ, πέφτει μπροστά αυτή. Μου λέει: "Σταμάτα!" Λοιπόν, εντωμεταξύ με ακούσανε δεξιά κι αριστερά, στο διάδρομο και βγαίνανε κοπέλες από μέσα απ'τα δωμάτια, και κατάλαβα, έπεσα σε οίκο ανοχής είπα μέσα μου. Λοιπόν, αυτή μπροστά, λέει "Να φύγεις! Δεν κάνει.", μου λέει, "να φιλήσουνε τον Σταυρό αυτές. Να φιλήσω εγώ τον Σταυρό και να φύγεις, παπά μου, σε παρακαλώ.", μου λέει. Λοιπόν, εγώ, πού να φύγω; Πήρα κι εγώ άλλο ύφος. Της λέω, άκουσε σε παρακαλώ, δε μπορώ να φύγω εγώ. Εγώ είμαι παπάς, ήρθα εδώ ν'αγιάσω. "Ναι, αλλά δεν κάνει να φιλήσουν.". Μα δεν το ξέρουμε αυτό, λέω, αν κάνει να φιλήσουν αυτές ή εσύ. Εγώ, λέω, αν με ρωτούσε ο Θεός και μου έλεγε "Ποιός κάνει να φιλήσει, οι κοπέλες για η κυρία;", μπορεί νά'λεγα ότι οι κοπέλες κάνει να φιλήσουν, αλλά τούτη εδώ δεν κάνει να φιλήσει το Σταυρό. Λοιπόν, σαν να κοκκίνησε λίγο. Λέω, άσε τα κορίτσια να φιλήσουνε. Τους έκανα νεύμα και ήρθανε. Λοιπόν, ήρθαν να φιλήσουν τον Σταυρό, εγώ έψαλλα "Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου Σου", το έψαλλα έτσι λίγο πιο μελωδικά έτσι, γιατί αισθάνθηκα μια χαρά, που έτσι ο Θεός οικονόμησε να πάω εκεί πέρα στα κορίτσια. 

Λοιπόν, φίλησαν όλες. Τους είπα: Παιδιά μου -είχανε βάλει εκεί πέρα κάτι φούστες χρωματιστές, είχανε κι αυτές με τη γιορτή εξωραΐσει το σπίτι τους- παιδιά μου, χρόνια πολλά! Ο Θεός σας αγαπάει όλες! Μας αγαπάει όλους. Όλοι τον έχουμε Πατέρα και για όλους μας ενδιαφέρεται ο Θεός, μόνο να φροντίζομε να τον γνωρίσομε, να τον αγαπήσομε. Είναι πολύ καλός! Μας αγαπάει όλους. Και για όλους βρέχει και για όλους βγαίνει ο ήλιος και όλους μας αγαπάει κι εμένανε με αξίωσε ν'ανέβω εδώ να σας αγιάσω και χάρηκα πολύ. Χρόνια πολλά! τους λέω δυνατά, Χρόνια πολλά. Κι έφυγα. [...]"  (*)

"Τί είναι ο χριστιανικός αγώνας; Να, η ψυχή είναι ένας κήπος χωρισμένος σε δύο μέρη. Στον μισό φυτρώνουν αγκάθια, στον άλλο μισό λουλούδια. Κι έχομε μια δεξαμενή νερού (τις δυνάμεις της ψυχής) με δύο βρύσες και δύο αυλάκια. Η μία κατευθύνει το νερό στα αγκάθια και η άλλη στα λουλούδια. Κάθε φορά μόνο μια βρύση μπορώ να ανοίξω. Αφήνω απότιστα τα αγκάθια και μαραίνονται, ποτίζω τα λουλούδια και ανθίζουν."  (**)

"Ήμουν στη σκήτη μας στο Άγιον Όρος. Εκεί μια μέρα, οι υποτακτικοί μου βρίσκονταν σε εκνευρισμό, διότι ένας μάνταλος σφηνώθηκε στην πόρτα και δε μπορούσαν να τον απελευθερώσουν. Προσπαθούσαν, τον χτυπούσαν, τον τραβούσαν, θύμωναν, τίποτα' ο μάνδαλος εκεί, σφηνωμένος. Τότε σηκώθηκα και τους είπα να τον αφήσουν σ'εμένα. Τον πρόσεξα καλά, έκανα μια απλή κίνηση και τον απελευθέρωσα. Οι μοναχοί με κοίταζαν με θαυμασμό. Τους λέω: Τί με κοιτάτε έτσι, βρε ευλογημένοι; Δεν έκαμα τίποτα σπουδαίο' μια κίνηση έκαμα, αλλά την έκαμα με προσευχή και ηρεμία. Εσείς, έτσι που είχατε νευριάσει, δε θα ελευθερώνατε τον μάνταλο ούτε μέχρι αύριο. Όταν η ψυχή είναι ταραγμένη, θολώνει το λογικό και δε βλέπει καθαρά. Μόνον όταν η ψυχή είναι ήρεμη, φωτίζει το λογικό για να βλέπει καθαρά την αιτία κάθε πράγματος."  (**)

"Όταν θηλάζεις να είσαι μόνη. Να μη σε βλέπουν οι άλλοι. Να βάζεις μια λευκή ρόμπα. Εσύ και το μωρό απερίσπαστοι. Ιερές στιγμές διαπαιδαγώγησης! Οι βραδινοί θηλασμοί είναι οι ωραιότεροι. [...] Να προσεύχεσαι πάνω απ'τα κρεβάτια τους, όταν κοιμούνται, διότι τότε το κακό είναι αδύναμο, δεν αντιστέκεται. [...] Τα σταυρώνουμε, σηκώνουμε τα χέρια ψηλά κι ευχόμαστε με λαχτάρα. Η προσευχή μας τότε επιδρά πιο εύκολα και η ευχή ενεργεί σε βάθος. [...] Όταν θηλάζεις να μη σε βλέπει το άλλο παιδί, θα είναι μαχαιριά στην καρδιά του. Αυτή η ζήλια δύσκολα σβήνει." (***)

"-Και λέει ο αββάς Βαρσανούφιος ότι το θέλημα είναι ο θώραξ του Άδη.

-Δύσκολο να το καταλάβεις, γιατί η κοινωνία μας διδάσκει το αντίθετο από ό,τι λέει το "Πάτερ ἡμῶν" κάθε μέρα: Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἀγιασθήτω τὸ ὄνομὰ σου, ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου, γενηθήτω "τὸ θέλημά μας", λέει η κοινωνία κάθε μέρα, τα παιδιά έτσι διδάσκονται."  (*)

(*) Αγίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, "Θα σας πω..." (Ηχογραφημένες διηγήσεις του αγίου για τη ζωή του), εκδόσεις: Η Μεταμόρφωσις του Σωτήρος

(**) Αγίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, "Ανθολόγιο Συμβουλών", εκδόσεις: Η Μεταμόρφωσις του Σωτήρος

(***) Αγίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, "Ένας να με ακούσει..." ("... και θα του στείλει ο Θεός πλούσια τη Χάρη Του!"), εκδόσεις: Η Μεταμόρφωσις του Σωτήρος