Πάντα πώλησον, Μάρκον αγόρασον! (Όσιος Μάρκος ο Ασκητής)

«Προτιμότερον να σε βλάπτουν οι άνθρωποι παρά να σε εξουσιάζουν οι δαίμονες»
- Άγιος Μάρκος ο Ασκητής (430μ.Χ.)

> "(30) Ο νόμος της ελευθερίας (δηλ. του Ευαγγελίου) διδάσκει όλη την αλήθεια. Και οι πολλοί τον διαβάζουν μόνο για να λάβουν μια γνώση του' λίγοι όμως τον εννοούν, ανάλογα με την εκτέλεση των εντολών."

> "(31) Μην ζητάς την τελειότητα αυτού του νόμου σε ανθρώπινες αρετές, γιατί τέλειος σε αυτές δεν υπάρχει' η τελειότητά του είναι κρυμμένη στο Σταυρό του Χριστού."

> "(40) Κάθε αρετής προέλευση είναι ο Θεός, όπως του καθημερινού φωτός ο ήλιος."

> "(45) Εκείνος που προσεύχεται για εκείνους που τον αδικούν, χτυπά με ορμή τους δαίμονες. Εκείνος που αντιστέκεται σε εκείνους που τον αδικούν πληγώνεται από τους δαίμονες."

> "(47) Κάθε καλό έρχεται από τον Κύριο κατ'οικονομίαν. Αυτό διαφεύγει με τρόπο μυστικό από τους αχάριστους και αγνώμονες και τους οκνηρούς."

> "(50) Η άγνοια κάνει τον άνθρωπο να αντιλέγει στα ωφέλιμα. Και όταν αποθρασύνεται αυξάνει την προϋπάρχουσα κακία."

> "(62) Άδης είναι η άγνοια, γιατί και τα δύο δε φαίνονται. Απώλεια είναι η λησμοσύνη, γιατί χάσαμε κάτι που είχαμε."

> "(66) Μην πεις ότι απόκτησες αρετή χωρίς θλίψη' γιατί είναι αδοκίμαστη η αρετή που απόκτησες με άνεση."

> "(67) Κάθε αθέλητης θλίψεως να αναλογίζεσαι το αποτέλεσμα, και θα βρεις σ'αυτό το σβήσιμο κάποιας αμαρτίας."

> "(77) Από τη φιληδονία έρχεται η αμέλεια και από την αμέλεια η λησμοσύνη των καλών. Γιατί ο Θεός έχει χαρίσει σε όλους τη γνώση εκείνων που μας συμφέρουν."

> "(78) Ο άνθρωπος συμβουλεύει τον πλησίον του καθώς γνωρίζει. Ο Θεός πάλι ενεργεί σ'αυτόν που ακούει κατά την πίστη του."

> "(94) Τα μικρά αμαρτήματα ο διάβολος τα δείχνει μηδαμινά επειδή διαφορετικά δεν μπορεί να φέρει τον άνθρωπο στα μεγαλύτερα κακά."

> "(95) Ρίζα της αισχρής επιθυμίας είναι ο ανθρώπινος έπαινος, όπως και της σωφροσύνης ο έλεγχος της κακίας, όχι όταν τον ακούμε μόνο, αλλά όταν τον παραδεχόμαστε."

> "(101) Τυφλώνεται ο νους με τα τρία αυτά πάθη, τη φιλαργυρία, την κενοδοξία και την ηδονή."

> "(103) Η γνώση και η πίστη που είναι σύντροφοι της ανθρώπινης φύσεως, από τίποτε άλλο, παρά από τις ανωτέρω κακίες εξασθένησαν. 

> "(110) Εκείνος που δεν γνωρίζει την αλήθεια, ούτε μπορεί να πιστεύει αληθινά. Γιατί η γνώση φυσικά προηγείται της πίστεως."

> "(119) Αν αμαρτήσεις, μην κατηγορείς την πράξη, αλλά την ιδέα. Γιατί αν δεν πήγαινε μπροστά ο νους, δεν θα ακολουθούσε το σώμα."

> "(133) Εκείνος που μετανοεί σωστά, περιπαίζεται από τους ανόητους ανθρώπου. Και αυτό είναι σημάδι ότι ευαρεστεί το Θεό."

> "(151) Εκείνος που μισεί τον έλεγχο έχει παραδοθεί θεληματικά στο πάθος. Εκείνος που δέχεται τον έλεγχο, είναι φυσικό ότι παρασύρεται στο πάθος από προηγούμενη κακή συνήθεια."

> "(152) Μη θέλεις να ακούς ξένες πονηρίες, γιατί έτσι σου εντυπώνονται και τα περιστατικά και χαρακτηριστικά των ξένων πονηριών."

> "(153) Όταν ακούσεις κακά λόγια, να οργίζεσαι εναντίον του εαυτού σου και όχι εναντίον εκείνου που τα είπε. Γιατί αν πονηρά ακούσεις, πονηρά θα αποκριθείς."

> "(175) Στον καιρό της θλίψεως να προσέχεις την προσβολή της ηδονής, γιατί εύκολα γίνεται παραδεκτή επειδή παρηγορεί τη θλίψη." 

 > "(176) Μερικοί λέγουν φρόνιμους εκείνους που μπορούν να διακρίνουν και να αναλύουν τα αισθητά πράγματα. Φρόνιμοι όμως είναι εκείνοι που εξουσιάζουν τα κακά τους θελήματα."

> "(179) Όταν δεις εκείνα που βρίσκονται μέσα σου σταθερά, να κινούνται και να προκαλούν τον νου, που είναι ήσυχος, σε κάποιο πάθος, να γνωρίζεις ότι ο νους σου κάποτε προηγήθηκε και έφερε σε πράξη και τα έβαλε μέσα στην καρδιά."

> "(186) Η συνείδηση είναι ένα βιβλίο που το έχουμε από τη φύση μας. Εκείνος που το μελετά στην πράξη δέχεται θεία βοήθεια."

Αγίου Μάρκου του Ασκητού- "Περί πνευματικού Νόμου"

Φιλοκαλία, τόμος Α', εκδόσεις: Το περιβόλι της Παναγίας

"...Γιατί κάποτε, ενώ ησύχαζε, πλησίασε αυτόν μια ύαινα που είχε το παιδί της τυφλό, με ταπεινή στάση σαν να παρακαλούσε να την ευσπλαχνισθεί για την τύφλωση του μικρού της. Και ο Όσιος, αφού κατάλαβε, έπτυσε στα μάτια του ζώου και αυτό βρήκε την όρασή του. Μετά από ημέρες ήλθε πάλι η ύαινα στον Άγιο, μεταφέροντάς του το δέρμα ενός μεγάλου κριαριού ως ανταπόδοση για την θεραπεία. Αυτός όμως δεν δεχόταν να το λάβει, προτού το θηρίο υποσχεθεί να μην βλάπτει πια τα πρόβατα των πτωχών." 

"Μετά το βάπτισμα, ούτε ο Θεός, ούτε ο Σατανάς παραβιάζουν το θέλημα του ανθρώπου. Άραγε δεν άκουσαν ότι οι εντολές του Χριστού που δόθηκαν για μετά το βάπτισμα, είναι ο νόμος της ελευθερίας μας; Η ίδια η Γραφή το λέγει, "Οὕτως ποιεῖτε, καἲ οὕτως λαλεῖτε, ὡς διἂ νόμου ἐλευθερίας μέλλοντες κρίνεσθαι"(Ιακ.2,12) [...] η κάθαρσις, που χαρίζει το βάπτισμα γίνεται μυστικά, αλλά την ευρίσκουμε φανερή όταν τηρώνται οι εντολές. Γιατί εάν βαπτισθήκαμε και δεν ελευθερωθήκαμε από την προγονική αμαρτία, τότε είναι φανερό ότι ούτε τα έργα της ελευθερίας έχουμε τη δύναμη να πράξωμε. Εάν όμως έχωμε αυτή τη δύναμη να πράξωμε τα έργα της ελευθερίας, τότε γίνεται φανερό, ότι μυστικά έχωμε ελευθερωθεί από την δουλεία της αμαρτίας."

"Εάν όμως έχεις την δύναμη να νικήσεις τα πάθη σου, γνώριζε ότι δεν εξουσιάζεσαι δια της βίας, αλλά λόγω του θελήματός σου. Όσα λοιπόν αναφέρει η Θεία Γραφή περί καθάρσεως, τα συμβουλεύει επειδή είμαστε ελεύθεροι. Να μη στρεφόμαστε, δηλαδή, σε τέτοιους μολυσμούς, αλλά να αγαπάμε την ελευθερία, γιατί έχουμε την εξουσία να στραφούμε σε όποιο θέλουμε, είτε στο αγαθό, είτε στο κακό."

"Ο άνθρωπος ελευθερώνεται με την δωρεά του Χριστού. Ως προς το θέλημά του όμως παραμένει σε εκείνο που αγαπά, έστω κι αν βαπτίσθηκε, λόγω του ότι το αυτεξούσιον είναι απαραβίαστον. Όταν λοιπόν λέγει ότι "Βιασταὶ ἁρπάζουσι τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν." (Ματθ. 11,12) το λέγει για το δικό μας θέλημα, με σκοπό να βιάσει ο καθένας μας τον εαυτό του μετά το βάπτισμα να μην παρεκτρέπεται στο κακό, αλλά να παραμένει στο αγαθό. Διότι εάν υφίστατο βία ο άνθρωπος από την κυριαρχία των πονηρών πνευμάτων, οπωσδήποτε θα μπορούσε ο Θεός που μας ελευθέρωσε, να μας κάνει αμετάτρεπτους και αυτός με τη βία. Εδώ όμως δε συμβαίνει αυτό. Ο Θεός μας ελευθέρωσε από τη βία της δουλείας με το βάπτισμα, αφού εκατήργησε την αμαρτία πάνω στο σταυρό και ενομοθέτησε εντολές ελευθερίας. Την επιλογή δε του να παραμένωμε ή όχι στις εντολές, την επαραχώρησε στο αυτεξούσιο θέλημά μας. Επομένως, όσο εργαζόμαστε με επιμέλεια τις εντολές, τόσο φανερώνεται η αγάπη μας προς αυτόν που μας ελευθέρωσε. Όσο δε τις παραμελούμε, ή τις εγκαταλείπουμε, τόσο αποκαλύπτεται η προσκόλλησή μας στις ηδονές."

"Δεν είναι αμαρτία η προσβολή του [πονηρού] λογισμού, αλλά η φιλική συνομιλία του νου με αυτόν. Εάν δεν τον αγαπάμε, τότε για ποιό λόγο τον αφήνουμε να χρονίζει μέσα μας;"

"Η μόνη εξουσία που του επετράπηκε [του Σατανά] είναι στην πρώτη κίνηση του νου να υποδεικνύει με έναν απλό λογισμό τα πονηρά πράγματα με σκοπό να δοκιμάσει την προαίρεσή μας προς τα πού κλίνει, είτε προς την αποβολή εκείνου, είτε προς την εντολή του Κυρίου, επειδή αυτά τα δύο μεταξύ τους είναι αντίθετα."

"Έτσι, έχει πάλι την εξουσία ο νους να προσέχει την καρδιά και με κάθε τρόπο να προστατεύει την καθαρότητά της δια της προσευχής, αγωνιζόμενος να εισέλθει στον εσώτατον χώρον της, όπου τίποτα δεν μπορεί να τον ενοχλήσει. Εκεί δεν υπάρχουν οι άνεμοι των πονηρών λογισμών, που σπρώχνουν με βία την ψυχή και το σώμα στους γκρεμνούς της ηδυπαθείας και βυθίζουν σε βόθρους ακαθαρσίας. Ούτε πάλι υπάρχει κάποιος πλατύς και ευρύχωρος δρόμος στρωμένος με λόγια και περίτεχνα σχήματα της κοσμικής σοφίας που δελεάζει όσους τον ακολουθούν, έστω κι αν είναι πολύ συνετοί. Διότι ο εσωτερικός και πεντακάθαρος χώρος της ψυχής και η οικία του Χριστού υποδέχονται τον νουν μόνον όταν είναι γυμνός, χωρίς να φέρει μαζί του τίποτε από τον κόσμον αυτόν, ούτε κατά φύση λογισμό, ούτε παρά φύση λογισμό, παρά μόνον αυτά τα τρία που είπε ο Απόστολος, την πίστην, την ελπίδα και την αγάπην."

Αγίου Μάρκου του Ασκητού- "Το Άγιον Βάπτισμα, Η ελευθερία της θείας Χάριτος"

Έκδοσις Ιερού Κελλίου Αγίων Αρχαγγέλων, Άγιο Όρος - Μοναχός Παϊσιος Καρεώτης

* "Ο όσιος Μάρκος ο Ασκητής είναι ένας από τους πλέον επιφανείς ασκητικούς συγγραφείς των μέσω βυζαντινών χρόνων και ο δημοφιλέστερος δάσκαλος του ασκητικού βίου, ώστε οι βυζαντινοί ασκητικοί χριστιανοί να λένε'  "πώλησον πάντα και αγόρασον Μάρκον".

Γεννήθηκε τον πέμπτο αιώνα, υπήρξε μαθητής του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου και σε μεγάλη ηλικία κατέφυγε σε μια Έρημο, όπου και κοιμήθηκε εν Κυρίω σε βαθύτατο γήρας. Τα έργα του όμως επέζησαν ανά τους αιώνες και επηρέασαν αποφασιστικά τη μοναχική σκέψη και εμπειρία. 

[...]

Τα 226 κεφάλαια που αναφέρονται σ'εκείνους που νομίζουν  ότι σώζονται από τα έργα τους, είναι ομολογουμένως ένα σύνολο παρατηρήσεων με οξυδερκή πνευματικό οφθαλμό στις ποικίλες ενέργειες και πράξεις του πνευματικού ανθρώπου και αποβλέπουν στη μόρφωση ταπεινού και αληθινού φρονήματος. Κι έτσι ούτε ο Καθολικισμός αποδεικνύεται ότι βρίσκεται σε σωστό δρόμο, τονίζοντας την αξία καθ'εαυτή των έργων, ούτε ο Προτεσταντισμός ορθοποδεί που φρονεί ότι η σωτηρία συντελείται με μόνη την πίστη."

(Φιλοκαλία, τόμος Α', εκδόσεις: Το περιβόλι της Παναγίας)

Η εκκλησία του Χριστού τιμά την μνήμη του στις 5 Μαρτίου...

γνώση vs πίστη

 

Ἡ ψυχὴ, ἥτις περιπατεῖ τὴν ὁδὸν τῆς πίστεως καὶ ἐξασκεῖ τὰς διαφόρους ἀρετάς, ἐάν στραφῆ πάλι εἰς τοὺς τρόπους τῆς γνώσεως τοῦ ἀνθρωπίνου συλλογισμοῦ, εὐθὺς χωλαίνει κατὰ τὴν πίστιν καὶ χάνει τὴν νοερὰν αὐτῆς δύναμιν, ἥτις φαίνεται εἰς τὴν καθαρὰν ψυχὴν ἐκ τῆς ἐναλλαγῆς τῶν βοηθειῶν καὶ τῆς μεθ' ἁπλότητος ἀναστροφῆς εἰς πάσας αὐτῆς τὰς ἐργασίας [...]

Ἡ γνώσις ὑπάρχει νόμος τῆς φύσεως, ἥτις φυλάττει αὐτὴν εἰς πάσας αὐτῆς τὰς πράξεις' αλλ' ἡ πίστις ἐνεργεῖ ὑπερφυσικῶς [...] Εἰς τὴν γνῶσιν ἀκολουθεῖ φόβος, εἰς δὲ τὴν πίστιν ἐλπίς. Ὁσον τις ἐνεργεῖ κατὰ τοὺς νόμους τῆς γνώσεως, τοσοῦτον δεσμεύεται ὑπὸ τοῦ φόβου καὶ δὲν δύναται δύναται ν'ἀξιωθῆ τῆς ἑαυτοῦ ἐλευθερίας' ἀλλ' ὅστις ἀκολουθεῖ τὴν πίστιν, ὑπάρχει ἐλεύθερος καὶ αὐτεξούσιος καὶ ὡς υἱὸς τοῦ Θεοῦ μετὰ ἐλευθερίας καὶ έξουσίας μεταχειρἰζεται πάντα τὰ πράγματα. [...]

 

Ἡ γνῶσις πάντοτε ζητεῖ μέσα, διὰ τῶν ὁποίων προφυλάττει τὸν ἔχοντα αὐτήν' ἡ πίστις ὅμως λέγει, ὅτι ἐάν μὴ ὁ Κύριος οἰκοδομήσει οἴκον, καὶ φυλάξη πόλιν, ματαίως αγρυπνεῖ ὁ φυλάσσων, καὶ ματαίως κοπιάζει ὁ οἰκοδομῶν. [...] ἡ γνῶσις πανταχοῦ ἐπαινεῖ τὸν φόβον [...] τί δὲ λέγει καὶ ἡ πίστις; "Ἐφοβήθη λέγει, ὁ Πέτρος, καὶ ἤρχισε νὰ καταποντίζηται" '  καὶ πάλιν, "δὲν ἐλάβατε πνεῦμα δουλείας εἰς φόβον, ἀλλὰ πνεῦμα υἱοθεσίας εἰς ἐλευθερίαν πίστεως καὶ ἐλπίδος Θεοῦ" [...] 

[...] πολλάκις συμβαίνουσιν εἰς τὴν ψυχὴν περιστατικά τινα καὶ ἀφορμαὶ δύσκολοι καὶ πολλαὶ προφάσεις πλήρεις κινδύνων, εἰς τὰ ὁποῖα οἱ γνῶσεις καὶ οἱ τρόποι τῆς ἔξω σοφίας οὐδεμίαν βοήθειαν δύνανται νὰ δώσωσιν' ἡ πίστηι ὅμως δὲν νικᾶταί ποτε ἐξ ἐκεῖνων, τὰ ὁποῖα εἶναι δυσυπόφερτα, καὶ δὲν προλαμβάνονται δι'ὅλης τῆς δυνάμεως τῆς ἀνθρωπίνης γνώσεως' ἐπειδὴ ἡ ἀνθρωπίνη γνώσις δὲν εἶναι ἱκανὴ νὰ βοηθήση εἰς τοὺς φανεροὺς πολέμους, οὔτε νὰ παραταχθῆ ἐναντίον τῶν ἀοράτων ἐχθρῶν ἤ τῶν ἐνσωμάτων δυνάμεων, καὶ ἄλλων πολλῶν.

Δὲν εἶναι κατηγορημένη ἡ ἀνθρώπινη γνῶσις, ἀλλ' ἡ πίστις ὑπάρχει ὑψηλοτέρα αὐτῆς' καὶ δὲν μεμφόμεθα τὴν γνῶσιν, μὴ γένοιτο, ἀλλὰ λέγομεν ταῦτα, ἵνα διακρίνομεν τοὺς διαφόρους παρηλλαγμένους τρόπους, διὰ τῶν ὁποίων ἡ γνῶσις ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπον [...] Ἀλλὰ καὶ αύτὴ ἡ γνῶσις διὰ τῆς πίστεως τελειοῦται, καὶ ἀποκτᾶ δύναμιν, καὶ ὑψοῦται πρὸς τὰ ἄνω, καὶ αἰσθάνεται έκεῖνο τὸ ὁποῖον ὑπάρχει ὑπὲρ πᾶσαν αἴσθησιν, καὶ βλέπει ἐκείνην τὴν αὐγὴν τὴν άκατάληπτον καὶ εἰς τὸν νοῦν καὶ εἰς τὴν αἴσθησιν τῶν κτισμάτων. ἡ γνῶσις εἶναι βαθμὶς διὰ τῆς ὁποίας ἀνέρχεταί τις εἰς τὸ ὕψος τῆς πίστεως, καὶ ὅταν φθάση πλησίον αὐτῆς, δὲν ἔχει πλέον χρείαν τῆς γνώσεως [...]

Ὅταν ἡ ἀνθρώπινη γνῶσις ἀκολουθῆ τὴν σαρκικὴν ἐπιθυμίαν, τότε ἐξ ἀνάγκης ἐπασχολεῖται εἰς τὰ ἐξῆς, εἰς τὸν πλοῦτον, εἰς τὴν κενοδοξίαν, εἰς τὸν στολισμὸν, εἰς τὴν ἀνάπαυσιν τοῦ σώματος, εἰς τὴν σπουδὴν τῆς ἔξω σοφίας, ἥτις κυβερνᾶ τὰ τοῦ κόσμου, καὶ εφευρίσκει ανανεώσεις τῶν τεχνών καὶ ἐπιστημῶν, καὶ ἐν γένει εἰς πάντα ὅσα στολίζουσι τὸ σῶμα εἰς τοῦτον τὸν ὁρατὸν κόσμον. Ὅταν ἡ γνῶσις ἐπασχολεῖται εἰς ταῦτα τὰ εἴδη, γίνεται ἐναντία εἰς τὴν τελείαν πίστιν, καὶ ὀνομάζεται ψιλὴ γνῶσις' καθότι ὐπάρχει γυμνὴ ἀπὸ πᾶσαν θείαν φροντίδα, καὶ φέρει εἰς τὴν διάνοιαν ἄλογόν τινα ἀδυναμία ἐπειδὴ ἐξουσιάζεται ὑπὸ τοῦ σώματος, καὶ πᾶσα αὐτῆς ἡ φροντὶς ἀφορᾶ εἰς τὰ τοῦ κόσμου τούτου.

[...] καὶ ὅμως μεθ'ὅλην αὐτῆς τὴν εἰς τὰ τοιαῦτα σπουδὴν δὲν δύναται νὰ μένη χωρὶς διηνεκῆ φροντίδα καὶ φόβον περὶ τοῦ σώματος' καὶ διὰ τοῦτο τοὺς τοιούτους γνωστικοὺς κυριεύει ἡ ὀλιγοψυχία, ἡ λύπη, ἡ ἀπόγνωσις, ὁ φόβος τῶν δαιμόνων, ἡ δειλία, ἡ περί ληστῶν φήμη, ἡ ἀκοὴ τῶν διαφόρων θανάτων, ἡ φροντὶς περὶ ασθενείας, ἡ μέριμνα τῆς πτωχεύσεως, ὁ φόβος τοῦ θανάτου, τῶν παθῶν καὶ τῶν θηρίων, καὶ πάντα τα τούτοις παρόμοια, τὰ ὁποῖα συμβαίνουσιν εἰς τὴν θάλασσαν τῆς παρούσης ζωῆς, ἥτις ταράττεται νύκτα καὶ ἡμέρα ὑπό τῶν τοιούτων κυμάτων, καὶ ἀναβράζει ταῦτα ἐναντίον αυτῶν. [...]

Εἰς ταύτην τὴν γνῶσιν ὑπάρχει πεφυτευμένον τὸ ξύλον τῆς γνώσεως τῶν καλῶν καὶ κακῶν, τὸ ὁποῖον ἐκριζοῖ τὴν ἀγάπην. Αὕτη ἡ γνῶσις ἐρευνᾶ καὶ ἐξετάζει τὰ μικρὰ σφἀλματα τῶν ἄλλων ἀνθρώπων, καὶ τὰς αἰτίας καὶ τὰς άδυναμίας αυτῶν. Αὕτη ἡ γνῶσις κάμνει τὸν ἄνθρωπον νὰ δογματίζη, καὶ νὰ ἐναντιῆται εἰς τοὺς λόγους τῶν ἄλλων, καὶ νὰ δολιεύηται διὰ μηχανημάτων καὶ πανουργιῶν καὶ διὰ ἄλλων τρόπων ἅτινα ἀτιμάζουσι τὴν ἀνθρωπότητα. Αὕτη ἡ γνῶσις παρευρίσκεται πανταχοῦ, καὶ εἰς αὐτὴν υπάρχει ἐν ἀληθείᾳ ὑψηλοφροσύνη καὶ ὑπερηφάνεια' καθότι αὕτη πάντα τὰ καλὰ ἀποδίδει εἰς ἑαυτήν, καὶ ὄχι εἰς τὸν Θεόν. [...]

Ἡ γνῶσις τῆς αληθείας διὰ τῆς ταπεινώσεως τελειοποιεῖ τὴν ψυχὴ ἐκείνων, οἵτινες ἀπέκτησαν αὐτήν [...] ἀλλὰ ἡ ἀνθρώπινη γνῶσις πρεπόντως ὑπερηφανεύεται έπειδὴ περιπατεῖ στο σκότος καὶ δὲν γνωρίζει ὅτι ὐπάρχει τι ἀνώτερον αὐτῆς. Πάντες οἱ τοιοῦτοι γνωστικοὶ κυριεύονται ἀπὸ ἔπαρσιν καὶ ὑπερηφάνειαν' ἐπειδὴ εἶναι προσηλωμένοι εἰς τὴν γῆν, καὶ πολιτεύονται κατὰ τὰ θελήματα τῆς σαρκός καὶ ἐπιστηρίζονται εἰς τὰ ἴδια αὐτῶν ἔργα, χωρὶς ποσῶς νὰ συλλογίζονται τὰ θεῖα [...]

Ὅταν ἡ πρώτη γνῶσις ὑψωθῆ ἐκ τῶν γηίνων καὶ ἐκ τῆς φροντίδος τῆς ἐργασίας αὐτῶν καὶ ἀρχίσει διὰ τῶν νοερῶν αὐτῆς ὀφθαλμῶν νὰ παρατηρῆ καὶ νὰ ἐξετάζη τοὺς λογισμοὺς αὐτῆς καὶ νὰ καταφρονῆ τὰ πράγματα ἐκείνα ἐκ τῶν ὁποίων πηγάζει ἡ κακία τῶν παθῶν, καὶ ὑψώσει αὐτὴν πρὸς τὰ ἄνω [...] τότε ἡ πίστις καταπίνει αὐτὴν καὶ στραφεῖσα γεννᾶ αὐτὴν ἐξ ἀρχῆς  ὥστε νὰ γίνη ὅλως πνεῦμα.

 

Οὕτοί εἰσιν οἱ τρεῖς τρόποι τῆς γνώσεως, εἰς τοὺς ὁποίους συγκεντροῦται ἅπας ὁ δρόμος τοῦ ἀνθρωπίνου βίου κατὰ τὸ σῶμα, κατὰ τὴν ψυχὴν καὶ κατὰ τὸ πνεῦμα, καὶ ἐντεῦθεν ἄρχεταί τις νὰ διακρίνη τὸ καλὸν καὶ το κακόν' καὶ μέχρις οὗ ἐξέλθη ὁ ΄ἄνθρωπος ἐκ τούτου τοῦ κόσμου, εἰς αὐτοὺς τοὺς τρεῖς τρόπους περιστρέφεται ἡ ψυχή, καὶ ἐργάζεται διὰ τῶν ρηθέντων τριῶν τρόπων τὸ πλήρωμα πάσης ἀδικίας καὶ ἀσεβείας, καὶ τὸ πλήρωμα πάσης ἀρετῆς, καὶ τὸ νὰ ἐρευνᾶ τὸ βάθος ὅλων τῶν μυστηρίων τοῦ πνεύματος, καὶ εἰς αὐτὴν τὴν γνῶσιν κινεῖται πάντοτε ο νοῦς ὅταν ἀνεβαίνη καὶ κατεβαίνη εἰς τὰ καλὰ ἤ κακὰ ἤ μάταια [...] Ταῦτα εἶναι τὰ τρία πλάγια, εἰς τὰ ὁποῖα ἀνεβαίνει καὶ κατεβαίνει ἡ μνήμη τῆς ψυχῆς, ὅταν ἐργάζεταί τις τὴν ἀρετὴν φυσικῶς, ἤ ὑπερφυσικῶς, ἤ ἀπέρχεται νὰ βοσκήση χοίρους ὡς ὁ ἄσωτος υἱός. 

Ἡ πρώτη τάξις τῆς γνώσεως ψυχραίνει τὴν ψυχὴν, καὶ ἐμποδίζει αὐτὴν ἀπὸ τὰ κατὰ Θεὸν ἔργα τῆς ἀρετῆς' ἡ δευτέρα θερμαίνει αὐτὴν καὶ τὴν κάμνει νὰ προχωρεῖ εἰς τὰ ἔργα τῆς πίστεως' ἡ δὲ τρίτη εἶναι ἀνἀπαυσις' ἐπειδὴ διὰ μονης τῆς φροντίδος τῆς διάνοιας ἐντρυφᾶ ἡ ψυχὴ εἰς τὰ μυστήρια τοῦ μέλλοντος αἰώνος. 

ἀποσπάσματα:

 Ἰσαάκ τοῦ Σύρου, "Ἀσκητικά" 

(ἐκδόσεις: Μ.Ρηγοπούλου)

Μικρό οδοιπορικό...

Ένα πασπάλι μοναχά... Ίσα να λευκοντυθεί το τοπίο, αχνά, μ'ένα αραχνοΰφαντο, εύθραυστο νυφικό κι οι νιφάδες σκόρπιες, ασύνταχτες, θαρρείς αποπροσανατολισμένες, να γυροφέρνουν φλερτάροντας με τις διαθέσεις του αγέρα. Έτσι ξημέρωσε χτές... Μετά από κείνα τα ποτάμια βροχής που ξεπλύναν τις σκόνες και τις αμαρτίες μας, μετά από κείνους τους τρελούς αγέρηδες που σκορπίσαν κλωνάρια και ξεχασμένα υπάρχοντα καταγής... Κι ακολούθησε μια παγωνιά που τό'φτιαξε κριτσανιστό να ραγίζει σε κάθε πάτημα στην πέτρα του καλντεριμιού. Δεν πήγα πουθενά... Μοναχά στο μπακάλικο.

Σήμερα μου κακοφάνηκε και ξεκίνησα να περπατώ προς τα ψηλά να το συναπαντήσω. 

Αναζητώντας την ανάσα της κίνησης και καμιά ζωγραφιά να μου τραβήξει τη σκέψη και τη ματιά.

Όσο ανηφόριζα, το χιόνι πιο πυκνό στο τοπίο. Ξάφνου, έστριψα στο μονοπάτι, με πόθο ν'αντικρύσω το μικρό ξωκλήσι μου χιονοσκεπασμένο. Ο ήλιος ήδη μαλάκωνε το παγωμένο λευκό πέπλο κι ο σχιστόλιθος δάκρυζε στα κρυφά για όλα τα ανομολόγητα...

Έλυσα την πορτοκαλιά κορδέλα, έσκυψα να διαβώ και χαιρέτησα την εικόνα του. Πόσο γλυκός κι όμορφος μου φάνηκε εκεί. Λες και δεν την είχα ξαναδεί! Ποιός τον ζωγράφισε; Ποιός σκάλισε τόσο "παιδικά" το όνομά του; Πόσο παράξενο... σαν να ξανασυστηνόμαστε μετά από τόσα χρόνια...

Ένα μικρό μεταλλικό τάμα, πρασινισμένο από την υγρασία, πεσμένο παραδίπλα. Το σήκωσα. Ποιός ξέρει τί προσευχές έκρυβε φυλαγμένες; 

Το βλέμμα μου καρφώθηκε στις χαρακιές της παλιάς ξύλινης πόρτας. Λες και καθρέφτιζε τις πληγές αιώνων. Σαρακοφαγωμένη εδώ κι εκεί να θυμίζει θαρρείς το σαράκι που μαραίνει τη γενιά μας...

Έριξα μια τελευταία ματιά στα βιαστικά -έτσι κι αλλιώς σήμερα βάδιζα λιγουλάκι σα μετέωρη κι υπνωτισμένη- και στράφηκα προς στην έξοδο. Ένα κατώφλι χαμηλό, ίσα με το μπόι ενός παιδιού, να σου σιγοψιθυρίζει πως στο κατώφλι του Θεού πλησιάζουν μοναχά οι ταπεινοί...

Ανηφόρισα, μέχρι να μπορέσει ν'απλωθεί όλο το βλέμμα μου στη θάλασσα... Μια θάλασσα που ο εκθαμβωτικός ήλιος της χάριζε ξανά το διάφανο φόρεμά της! Ν' αποκοπεί από τη γη και τα χρώματα κι όλους εμάς που μπουσουλάμε άχαρα στο βυθό της και να ενωθεί με τα ουράνια...

Ακολούθησα τα χνάρια της γάτας με τη ματιά και μου φάνηκαν πάνω στη στέγη σαν όμορφη ζωγραφιά. Ίσως γιατί αποτύπωναν μια, έστω, φευγαλέα εικόνα ελευθερίας που, δυστυχώς, δεν αντικρύζω σχεδόν πουθενά πια...

Καλό ξημέρωμα άνθρωποι!

Η τελευταία ελευθερία

του Αντώνη Σαμαράκη (από τη συλλογή διηγημάτων "Αρνούμαι")

Αντώνης Σαμαράκης, "Η τελευταία ελευθερία", συλλογή διηγημάτων: "Αρνούμαι"

Νυχτερινό 6ο... (νύχτα βαθιά ή το τενεκεδάκι)

Κι είναι κάτι στιγμές που η απεγνωσμένη ανάγκη να γίνουν εικόνα οι σκέψεις που κλωθογυρίζουν μέσα σου νικά τις όποιες αναστολές περί ματαιότητας και την κούραση και τη θλίψη και το χρόνο που μετρά αντίστροφα και την νύχτα που κάλυψε εδώ και ώρες με το πέπλο της το βουνό (κι εδώ και μήνες την ψυχή σου...), ακόμη και τα βίτσια του χαλασμένου πλέον υπολογιστή με την επίμονη μπλε οθόνη.... 

Κι αν ρωτήσεις "ποιά εικόνα ονειρεύτηκες με τόσο πάθος να ζωγραφίσεις"; Αλίμονο, είναι τόσο ταπεινή! Ένα μοναχά παλιό και ξεχασμένο κονσερβοκούτι κάποιου άγιου γέροντα, κατά τον φίλο μου τον Παϊσιο, μοναδικό σκεύος στο καλύβι του για να βράσει το λιγοστό κολατσιό του και να πιει νερό. Πόσο ζήλεψα τη λευτεριά του! Τόσο πολύ που σκέφτηκα να αδειάσω κι εγώ το "καλύβι" μου απ'τα πολλά μπας κι οσφρηστώ για μια στιγμή, έστω και φευγαλέα, το άρωμά της! Και τότε συνέλαβα πόσα πολλά άχρηστα με κρατούσαν στη γη δεμένη, αναίτια, χωρίς να το αποζητώ, από μια, θαρρείς αρρωστημένη ασυνείδητη συνήθεια των σημερινών ανθρώπων, και βάραιναν τόσο δυσβάσταχτα τα φτερά μου. Τελειωμό δεν έχει το ξεσκαρτάρισμα... και πώς ύστερα να ξεσκαρτάρεις την ψυχή όταν δυσκολεύεσαι να ξεσκαρτάρεις ακόμη και τέσσερα ντουβάρια;

Κι έτσι ξεκίνησα την προσπάθεια να απεγκλωβιστώ, εστιάζοντας στο ποθούμενο, το παλιό κονσερβοκούτι, μοναδικό σκεύος μιας γαλήνιας ψυχής που είχε κερδίσει τη λευτεριά της! Τούτη την περιβόητη λευτεριά που άλλοι τη διαφημίζουν με τελάληδες στην αγορά, άλλοι την ανταλλάσσουν με τρύπιες χρυσές δεκάρες, κι άπαντες την εκπορνεύουν και την εξευτελίζουν, νταβατζήδες μιας κοινωνίας που, ενώ παραδόθηκε αμαχητί στη σήψη, βάλθηκε αυθαίρετα κι επιθετικά να βαφτίζει κάθε διαστροφή της ευλογία....

"Μια φορά ήτανε ένας σουλτάνος, γνωστικός και καλός, που αγαπούσε σαν πατέρας τον κόσμο πούχε στην εξουσία του. Είχε κι έναν βεζίρη, σοφόν άνθρωπο, αστρολόγο, και δεν έκανε τίποτα ο σουλτάνος δίχως να πάρει τη γνώμη του.
Μια μέρα, λέγει ο βεζίρης στον σουλτάνο: «Πολυχρονεμένε σουλτάνε, σε δυο-τρεις μήνες ο Αλλάχ θα βρέξει ένα τρελλό νερό, και πρέπει να το γνωρίζεις, για να κάνεις το χρέος σου από τώρα». «Και τι είν’ αυτό το τρελλό νερό, βεζίρ εφέντη;» τον ρώτησε ο σουλτάνος. «Αυτό το νερό, αποκρίθηκε ο βεζίρης, λέγεται τρελλό νερό, επειδής όποιος το πιεί, ή άνθρωπος ή ζωντανό, θα τρελλαίνεται και θα κάνει πράματα παλαβά κι ανάποδα απ’ ό,τι δείχνει στον άνθρωπο η φρονιμάδα που τούδωσε ο Θεός, κι έτσι θα πέσει στον κόσμο μεγάλη ταραχή και δυστυχία. Κι εμείς, οι άρχοντές του, δεν θα μπορέσουμε πια να τον κυβερνήσουμε, γιατί μηδέ ο Αλλάχ δεν μπορεί να κυβερνήσει τρελλούς ανθρώπους». «Το λοιπόν, τι θα κάνουμε, βεζίρ εφέντη;». «Είναι ανάγκη, πολυχρονεμένε μου σουλτάνε, να μαζέψουμε από τώρα από τούτο το καλό νερό που πίνουμε, και να το φυλάξουμε, για να πίνουμε εμείς οι άρχοντες, ώστε να μην τρελλαθούμε κι εμείς μαζί με τους άλλους, και να τους κυβερνούμε καλά και με δικαιοσύνη, αφού ο Αλλάχ τους κρέμασε στο λαιμό μας, και θα δώσουμε απολογία για τη ζωή τους». Ο σουλτάνος το παραδέχθηκε, και πρόσταξε να μαζέψουνε καλό νερό στις στέρνες του παλατιού.
Στον διορισμένον καιρό, που είπε ο βεζίρης, έβρεξε αληθινά ένα νερό τρελλό και πίνοντάς το, τρελλαθήκανε άνθρωποι και ζωντανά, και βγήκανε από τα φρένα τους και τα βλέπανε όλα ανάποδα, το καλό το λέγανε κακό, το γνωστικό το λέγανε τρελλό, το τρελλό το λέγανε σωστό, το δίκιο άδικο, το άδικο δίκιο.
Ο σουλτάνος κι ο βεζίρης πίνανε από το καλό νερό, κι έτσι είχανε σωστά τα φρένα τους, και κυβερνούσανε δίκαια και γνωστικά τον τρελλό κόσμο.
Μα ο κόσμος, ενώ αγαπούσε πρωτύτερα τον σουλτάνο και τον βεζίρη, τώρα, με το στριμμένο μυαλό του, ένοιωθε το δίκιο για άδικο, και φώναζε καταπάνω τους, πώς γινήκανε άδικοι και κακούργοι.
Μια μέρα, δυο μέρες, τρεις μέρες, περνούσε ο καιρός, κι ο κόσμος ολοένα αγρίευε καταπάνω στον σουλτάνο.
Τότε βλέποντας ο σουλτάνος πως θα τον σκοτώνανε, φώναξε μια μέρα τον βεζίρη και του λέγει: «Βεζίρ-εφέντη, βλέπω πως δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε μ’ αυτούς τους παλαβούς και στο τέλος θα μας σκοτώσουνε. Το λοιπόν, ή πρέπει να περιμένουμε ένα τέτοιο τέλος, κυβερνώντας τους δίκαια και καλά, ή να πιούμε κι εμείς από το τρελλό νερό, για να γίνουμε τρελλοί σαν κι αυτούς, και μ’ αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να συνεννοηθούμε μαζί τους. Ο Αλλάχ θα μας συγχωρέσει που θα χαθεί η αλήθεια, μ’ αυτό που θα κάνουμε».
Έτσι κ’ έγινε. Ο σουλτάνος κι ο βεζίρης ήπιανε από το νερό και τρελλαθήκανε, και κάνανε κακουργήματα και παράλογα πράγματα, μα ο λαός τους δόξαζε και τους πολυχρόνιζε και τους έλεγε πατεράδες του και φύλακες της δικαιοσύνης και της αλήθειας.
Άραγε, εμείς που δεν ήπιαμε το τρελλό νερό που έχουνε πιεί οι σημερινοί άνθρωποι, και γι’ αυτό μας έχουνε για τρελλούς, άραγε θα βαστάξουμε, ή θα πιούμε κι εμείς στο τέλος, να τρελλαθούμε, για να μπορούμε να συνεννοηθούμε με τους άλλους τρελλούς, μέσα σε τούτο το φρενοκομείο του σημερινού «πολιτισμού»;"  -Φώτης Κόντογλου "Μυστικά Άνθη"

Περασμένα μεσάνυχτα κι αγναντεύω το σκοτάδι. Η πνιγηρή ζέστη που δένει τόσο με τη πνιγηρή ατμόσφαιρα που αναδύεται από παντού, δε σου δίνει και πολλά περιθώρια να δραπετεύσεις. Μοναχά τούτο το κονσερβοκούτι τριβελίζει στη σκέψη μου σα μυστική διέξοδος. Ναι, διέξοδος προς το ξαλάφρωμα και τη λευτεριά -κορόιδευε εσύ, δε θα πειραχτώ! μοναχά θα ευχόμουν τόσο να μπορούσες κι εσύ να καταλάβεις...- προς το λυτρωμό από την ρημάδα την ανάγκη που πολλαπλασιάζεται, ίδια Λερναία Ύδρα, όσο την τροφοδοτείς, αλλά κι ακόμη περισσότερο προς το λυτρωμό από το φόβο που στοιχειώνει όλες τούτες τις πλαστές ανάγκες.... 

Με τα σημερινά κοσμικά κριτήρια ο γέροντας τούτος θα χαρακτηριζόταν λοξός ή θεόχαζος, με τα θρησκευτικά ίσως άγιος αναχωρητής... εγώ απλά απόψε βλέπω μοναχά τη λευτεριά που κέρδισε με τούτο το κονσερβοκούτι, όσα πάθη κι αν κουβαλούσε η ψυχή του. Τη λευτεριά που χάνω κι ίσως θα μπορούσα παλεύοντας να αξιωθώ να ψηλαφίσω κι εγώ. Μέσα σε τούτη την νύχτα να ρουφήξω μιαν ανασαιμιά της! Εξάλλου η λευτεριά ποτέ δε χαρίζεται, ούτε εξαγοράζεται, ούτε τιμολογείται -μην ακούς τους περίφημους πλασιέ και τελάληδες της εποχής! Ανήκει σε κείνες τις έννοιες τις ανώτερες, τις νοητές, που χλευάζουν οι "προοδευτικοί" τεχνοκράτες μας, γιατί δε χωράει και δε στέκεται στον πάγκο του μπακάλη, στην οθόνη του υπολογιστή ή στο μικροσκόπιο να τη δουν και να την μετρήσουνε. Γιατί γεννάει ήρωες, και τούτοι δεν κατοικούν στα θλιβερά τεφτέρια τους κι είναι πολύ μεγάλοι για να στριμωχτούν στη χλωμή ζωγραφιά του όποιου μυαλού τους. Είναι όμως τόσο ταπεινή που, χωράει, αν κι εσύ την αποζητήσεις, ακόμη και σ'ένα σκουριασμένο τενεκεδάκι. Έστω και σα νυχτερινή σκέψη δική μου, σα μικρή ελπίδα, σαν κάποιος πρωτόγνωρος τρόπος σωτηρίας ή διαφυγής....

Χαίρε, ω χαίρε ελευθεριά...

Χρόνια πολλά κι ελεύθερα!

"Και λευτερωθήκαμεν από τους Τούρκους και σκλαβωθήκαμεν εις ανθρώπους κακορίζικους, όπου ήταν η ακαθαρσία της Ευρώπης."(Μακρυγιάννης)

"Αυτό οπού μας φοβερίζεις, να μας κόψης και κάψης τα καρποφόρα δέντρα μας, δεν είναι της πολεμικής έργον, διατί τα άψυχα δένδρα δεν εναντιώνονται εις κανένα, μόνον οι άνθρωποι οπού εναντιώνονται έχουνε στρατεύματα και σκλαβώνεις, και έτσι είναι το δίκαιον του πολέμου ...όχι τα κλαδιά να μας κόψης, όχι τα δένδρα, όχι τα σπίτια που μας έκαψες, μόνον πέτρα απάνω στην πέτρα να μην μείνη, ημείς δεν προσκυνούμεν. Τι τα δένδρα μας αν μας τα κόψης, και κάψης την γην δεν θέλει την σηκώσης και η ίδια η γης που τα έθρεψε, αυτή η ίδια γη μένει δική μας και τα ματακάνει. Μόνον ένας Έλληνας να μείνη, πάντα θα πολεμούμε και μην ελπίζης πως την γην μας θα την κάμης δική σου, βγάλτο από το νου σου." (Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, απάντηση προς τον Ιμπραήμ)