Ο Άγιος Διονύσιος της συγχώρεσης, ο Άγιος της συγγνώμης...

"Της Κυριακής το ξύπνημα με λιώνει, με πεθαίνει,

ν'ακούω "γιούλια ολόμπλαβα!" κι ο Άγιος να σημαίνει!"

Ιωάννης Τσακασιάνος

"Ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὸ ἀρχειοφυλάκιον τῆς Βενετίας, ὑπῆρχε θανάσιμη ἔχθρα μεταξὺ τῶν οἰκογενειῶν Μονδίνων καὶ Σιγούρων. Ὁ Ἅγιος προσπάθησε νὰ τοὺς συμφιλιώσῃ, ἀλλὰ ματαίως. Ἀντιθέτως δημιουργήθηκαν φόνοι, διότι διηρέθησαν σὲ δύο παρατάξεις οἱ κάτοικοι. Σὲ μία ἀπ᾿ αὐτὲς τὶς συμπλοκὲς ἐφόνευσαν τὸν ἀδελφόν του Ἁγίου, Κωνσταντῖνον.

Ὁ φονιὰς τρέχει, διωκόμενος ἀπὸ τοὺς συγγενεῖς καὶ τὴν ἀστυνομία. Ζητεῖ καταφύγιο σὲ ἐρήμους τόπους. Καταλήγει στὸ Μοναστήρι τῆς Ἀναφωνήτριας, ζητώντας ἄσυλο. Βέβαια δὲν ἤξερε, ὅτι ὁ Ἡγούμενος ἦταν ἀδελφὸς τοῦ θύματος. Ἐδῶ ζήτησε καταφύγιο.

Ὁ Ἅγιος εἶδε τόσο φοβισμένο τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν ἐρώτησε τί ἔχει. Ἐκεῖνος ὠμολόγησε, ὅτι καταδιώκεται ἀπὸ τοὺς συγγενεῖς τοῦ Σιγούρου, τὸν ὁποῖον ἐφόνευσε. Ὁ Διονύσιος, σὰν ἄνθρωπος καὶ ἀδελφὸς λυπήθηκε πολύ. Πειράχθηκε ἀφάνταστα, διότι ἦταν ὁ μόνος ἀδελφὸς ποὺ εἶχε. Ἐλᾶτε στὴ θέσι του. Ἀλλὰ χωρὶς νὰ φανερώσει τὴν ταυτότητά του τὸν ἐρώτησε μὲ παράπονο:

-Ἄνθρωπε, σὲ τί σοῦ ἔφταιξε ἐκεῖνος ὁ καλὸς ἄρχοντας καὶ τὸν θανάτωσες ἄδικα;

Παρ᾿ ὅτι πληγώθηκε ἡ καρδιά του, τοῦ πρόσφερε φαγητό, νερὸ καὶ τὸν συμβούλεψε. Προσπάθησε νὰ τὸν κάμῃ νὰ μετανοήσῃ γιὰ νὰ γλυτώσῃ τὴν αἰώνια Κόλασι.

Σ᾿ ὅλη του δὲ τὴ μετέπειτα ζωὴ προσπάθησε ὁ φονιὰς διὰ τῆς μετανοίας νὰ ἐξιλεωθῇ. Ἀκολούθως τὸν ἔβγαλε στὸ γιαλό, κάτω ἀπὸ τὸ Μοναστήρι. Τοῦ ἔδωσε τὰ ἀπαραίτητα ἐφόδια, χρήματα καὶ τροφές, γιὰ τὸ ταξίδι, τὸν ἔβαλε μέσα σ᾿ ἕνα πλοῖο καὶ τὸν ἐφυγάδευσε πρὸς τὴν Πελοπόννησο.

Πόση μεγάλη ἀνεξικακία εἶχε, γιὰ νὰ φερθῇ ἔτσι στὸ φονιὰ τοῦ ἀγαπημένου καὶ μόνου ἀδελφοῦ του!"

Ἀρχιμανδρίτης Χαράλαμπος Βασιλόπουλος,

«Βίος καὶ Θαύματα Ἁγίου Διονυσίου του Νέου ἐκ Ζακύνθου Ἀρχιεπισκόπου Αἰγίνης»

"Εκεί μακριά στης Παναγιάς, το άγιο μοναστήρι

Λιμάνι, κάστρο της ψυχής Παράδεισου γεφύρι [...]

[...] Φύγε, φύγε! καιρός πλιο δε μένει

τρέχα κάτου στην ακρογιαλιά,

μία βαρκούλα εκεί θαύρης δεμένη,

πάρτη, φύγε στα ξένα μακρυά!

Ώ, πες μου, πες μου, δύστυχε, δε θλίβετ' ή καρδιά σου,

Φαρμάκι μέσ' στα στήθια σου δεν αγροικάς πικρό,

Για το βαρύ δεν έκλαψες μεγάλο αμάρτημά σου,

Μετανοείς; Εζήτησες συχώριο απ’ το Θεό;

Τώρα ο φονιάς στο Γούμενο ομπρός γονατισμένος

γέρνει το υγρό του μέτωπο και το χτυπάει στη γη

και το Χριστό κοιτάζοντας, χλωμός και δακρυσμένος,

για το βαρύ το κρίμα του συγχώρεση ζητεί.

Προσεύχεται ... Το δάκρυ του ολόθερμο κυλάει

η άθλία ψυχή βαφτίζεται ... Χαμογελά ο ουρανός

το θείο μυστήριο ο Γούμενος, το βάφτισμα βλογάει-

ειν' ο Χριστός ανάδοχος, εκείνος λειτουργός,

- Δόξα σοι, Κύριε ... Εσώθηκε! - Ώ λόγο πού προφέρεις!

Εσώθης! ξαναπέσμου τη, τη λέξη τη γλυκειά!

Κλάψε ... Μ' αυτά τα δάκρυά σου, ταλαίπωρε, δεν ξέρεις,

πόση γαλήνη εσκόρπισες στη δόλια μου καρδιά! [...]

("Ο Γούμενος της Αναφωνήτρας" [απόσπασμα],  Ανδρέας Μαρτζώκης)

"Καμαρώνουν όλοι οι Ζακυνθινοί να βαφτίσουν ένα παιδί του Διονύσιο (και θηλυκό Διονυσία), και να το φωνάζουν Νιόνιο" σημειώνει ο λαογράφος Δημήτριος Λουκάτος ("Συμπληρωματικά του χειμώνα και της άνοιξης", εκδόσεις Φιλιππότη). Και συνεχίζει: "Είναι μια ωραία σφραγίδα "ταυτότητας" αυτή η συνήθεια βαφτιστικών από πολιούχους, που ξεχωρίζει εντυπωσιακά στην Επτάνησο και επεκτείνεται στις βάρκες, στα καράβια, στις βίλλες ή και σε τροχοφόρα.... Η λαϊκή λατρεία του αγίου στη Ζάκυνθο αποτελεί κάτι το συναισθηματικά αυθόρμητο και ψυχολογικά ενωτικό. Με το σεισμό και την καταστροφή του 1953, το νησί θα εσκόρπιζε, αν δεν ήταν εκεί ο άγιός του, με το Μοναστήρι και το γκρεμισμένο έστω καμπαναριό του, που έπρεπε να ξαναστηθεί. Μαζί του ξαναστήθηκε κι η πολιτεία της Ζάκυνθος...."

"Στις 5 Απριλίου 1893, στις επτά το πρωί, έγινε μεγάλος σεισμός στο νησί της Ζακύνθου. Το καμπαναριό και η στέγη του ναού γκρεμίστηκαν. Το μόνο μέρος που δεν έπαθε καμία ζημιά ήταν το δωμάτιο που φυλάσσεται η ιερή λάρνακα του Αγίου. Την ώρα του σεισμού μέσα στην εκκλησία βρίσκονταν τρεις προσκυνητές: ο Παύλος Σέληνας, ο Ιωάννης Γιακουμέλος και ο Γεώργιος Βορρές. Οι δυο πρώτοι αγκάλιασαν την ιερή λάρνακα και σώθηκαν και ο τρίτος σώθηκε κάτω από το γυναικωνίτη." (Αλεξίου Ιωάννης,  Ο Άγιος της συγγνώμης,  Άγιοι, IMZ)

Κυκλοφορούν αμέτρητες καταγραφές των θαυμάτων του μεγαλόκαρδου Ζακυνθινού Αγίου της "Συγγνώμης", όπως αποκαλείται απ'το λαό μας - μιας και η καρδιά που μπορεί να συγχωρέσει κρύβει κάτι από το μεγαλείο και την ομορφιά του Θεού και αγγίζει κάθε καλοπροαίρετη ψυχή.... Άλλα παλιότερα, άλλα σύγχρονα. Άλλα όσο βρισκόταν εν ζωή, άλλα αφότου "κοιμήθηκε"...

"Ο Άγιος Διονύσιος κάποτε πήγαινε με άλλους κληρικούς ως προσκεκλημένος στην Μονή Άγιου Γεωργίου στο νησάκι Βοϊδι. Οι ψαράδες όμως οι οποίοι τους μετέφεραν με το πλοίο τους ήταν προληπτικοί κατά των ρασοφόρων, και απέδωσαν στην παρουσία των κληρικών την αποτυχία τους στο ψάρεμα. Ο Άγιος, θέλοντας να τους συνετίσει τους υπέδειξε που να ρίξουν τα δίχτυα τους, και παρότι το μέρος εκείνο δεν είχε ποτέ ψάρια, οι ψαράδες έπιασαν τόσα πολλά, ώστε δεν μπορούσαν να σηκώσουν τα δίχτυα τους. Τότε προσκύνησαν τον Άγιο και του ζήτησαν συγχώρεση."

Αναφέρει, ακόμη, ο Δημήτριος Λουκάτος: 

"Το καλοκαιρινό πανηγύρι (24 Αυγούστου), τ' Αγίου στη Ζάκυνθο, αν και εντοπίζεται στην πρωτεύουσα, είναι από τα πιο "υπαίθρια" και τα πιο φωτεινά, στον ανοιχτό χώρο του, με απλωμένο το Ιόνιο μπροστά, στην εκκλησιά και σ'όλον το λιτανευτικό δρόμο του, με τους χαμηλούς καταπράσινους γύρω λόφους και με τον εύφορο κάμπο, λίγο πιο πίσω από τους λόφους αυτούς. Το μεσημέρι της παραμονής, όταν με πομπή, πατροπαράδοτα αρχοντική και καλαίσθητη, ξεκινάει ο κόσμος να παρακολουθήσει το στήσιμο της Λάρνακας μέσα στην εκκλησιά [...] Ακολουθεί ο ιδιόρρυθμα καλλίφωνος εσπερινός κι η ολονυχτία, με "εγκοιμήσεις" στους ανοιχτούς χώρους του όλου συγκροτήματος του Ναού -παλιότερα και μέσα- με διακριτικό προσκυνηματικό εμπόριο στους έξω χώρους [...] Η πρωινή κωδωνοκρουσία είναι χαρά και μάθημα ... για τη σημασία που μπορούν να έχουν οι καμπάνες στην καλλιτεχνική αγωγή ενός τόπου και σε ένα ευφραντικό ακρόαμα της κοινότητας. Η λειτουργία πάντα μεγαλοπρεπής και ύστερα η λιτανεία, ζωγραφισμένη ήδη από τον Κουτούζη το 1776....

[...] Η γιορτή θα κλείσει το βράδυ με "φωτιές", τα καλλιτεχνικά πυροτεχνήματα... Και τον τελευταίο νυχτερινό λόγο θα τον πάρουν τα συγκινητικά υπολείμματα των παλιών κανταδόρων του νησιού..."

Ο Λουκάτος τονίζει, επίσης τα κοινά χαρακτηριστικά των τριών αγίων των Επτανήσων (Αγίου Διονύσιου, Αγίου Σπυρίδωνα και Αγίου Γεράσιμου) και παρατηρεί: "...η κοινή πίστη στα "ολόσωμα" λείψανα και στη σημασία της όρθιας λάρνακας [...] οδήγησε και στη δοξασία ότι ο κάθε άγιος επισκέπτεται το γείτονά του, όταν γιορτάζει, και για αυτό μπορεί να λείπει από τη λάρνακα! Απουσιάζουν και σ'άλλες αποστολές (δοξασία που την είχαν και στην αρχαιότητα) και κάποτε φθείρουν και τα "πασουμάκια" τους..." (Δ.Λουκάτου, "Τα καλοκαιρινά", εκδόσεις Φιλιππότη)

Και:

"Η λατρευτική λαογραφία του Αγίου Διονυσίου διαπιστώνεται και στις μικροεκφράσεις που τον αφορούν. Π.χ. Όρκοι:

Μα τον Άγιο! Μα το άγιο Κρυστάλλι (το τζάμι της Λάρνακας)

Μα το Σιγούρο! Μα το άγιο κορμάκι!

Και νοσταλγία των ξενιτεμένων:

Να δω από μακριά το Καμπαναριό τ' Αφεντός και να πεθάνω!

[...] Στο χειμωνιάτικο πανηγύρι (17 Δεκεμβρίου), οι Ζακυνθινοί είναι μόνοι τους. Δεν έχουν τον τουρισμό της μεγάλης Γιορτής και Λιτανείας του καλοκαιριού. Δεν είναι όμως τόσο "μόνοι" τους, αφού τους πλαισιώνουν οι τρεις αιώνες της λατρείας του αγίου και τους συμπαραστέκονται οι γενιές που, σε καμιά περίπτωση, δεν τον αρνήθηκαν. Ακούνε και οι σημερινοί πιστοί, στην ολονυχτία, την αφήγηση των θαυμάτων του Αγίου, που είναι τοπικά και ιστορικά, αναφερόμενα σε γνωστές τοποθεσίες του νησιού τους." (Δ.Λουκάτου, "Συμπληρωματικά του χειμώνα και της άνοιξης", εκδόσεις Φιλιππότη)

Λιτανεία Αγίου Διονύσιου στη Ζάκυνθο, Νικολάου Κουτούζη

Τέλος, στην "Ιστορικοαγιολογική Μελέτη" του Αγίου (Θεολογική Σχολή Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, καθηγητής: Σ. Πασχαλίδης, επιμέλεια: Μπενίσης Μάριος, πηγή: Ο Άγιος Διονύσιος ο εν Ζακύνθω) παρατίθενται, μεταξύ άλλων, κάποια ακόμη ενδιαφέροντα στοιχεία της λαϊκής λατρείας των Ζακυνθινών:

"Για τους Ζακυνθινούς όλη η θρησκευτική και πνευματική ζωή, η πίστη και η λατρεία έγκειται στο πρόσωπο του Αγίου τους. Γι’ αυτούς, Άγιος είναι μόνο ένας, ο Άγιος Διονύσιος. Η Μ. Μηλίγκου - Μαρκαντώνη χαρακτηρίζει την ζακυνθινή κοινωνία και τη βιωτή της με τον πρωτότυπο όρο “Αγιοδιονυσιοκεντρική βίωση”.

 Όταν κάποιος τυγχάνει άρρωστος στο νησί της Ζακύνθου, η πρώτη σκέψη πριν ακόμα έρθει ο γιατρός, είναι να μεταφερθεί ο ασθενής, ενώπιον του ιατρού “ψυχών τε και σωμάτων”, ενώπιον του λειψάνου του Αγίου Διονυσίου. Έντονα λαογραφικά στοιχεία ενέχει και η ευχή που δίνεται στα ταξίδια από τον κάθε Ζακυνθινό: «Νά 'χεις τον Άγιο βοήθεια σου». Παρών εξακολουθεί να είναι ο Άγιος σε όλο το φάσμα της ζωής των πιστών. Είναι γνωστή η παράδοση, ιδίως στους μεγαλύτερους σε ηλικία Ζακυνθινούς, που αναφέρει τη μεσιτεία του Άγιου στο Θεό προς τεκνογονία ατέκνων ζευγαριών. Έντονη επίσης είναι η παράδοση που θέλει τα νέα ζευγάρια να ανταλλάσσουν βέρες όχι στο σπίτι, αλλά στο ναό του Αγίου, μπροστά στο ιερό λείψανο, μετά από μικρή δέηση, “για να είναι ο Άγιος μάρτυρας”, όπως χαρακτηριστικά λέγεται. [...]

Προς τιμήν του Αγίου πολλοί ξεκινούν ακόμα και από τα πιο απομακρυσμένα χωριά με τα πόδια να επισκεφθούν το κέντρο του νησιού, τη Χώρα, απόσταση που ξεπερνά τα 30 χιλιόμετρα. Έτσι, οι πιστοί ξεκινούν αργά το βράδυ για να φτάσουν νωρίς το πρωί και να παρακολουθήσουν την εορταστική Θεία Λειτουργία. Το έθιμο τηρείται από κάθε ηλικίας ανθρώπους, από νέα παιδιά μέχρι και υπερήλικους γέροντες.[...]

Επίσης, ίδια λαϊκή αντίληψη υπάρχει και για την αλλαγή των “χρυσωμένων εμβάδων”, των αναθηματικών παντόφλων του Αγίου. Οι αναθηματικές παντόφλες αποτελούν το μεγαλύτερο δώρο που μπορεί κάποιος να αφιερώσει στον Άγιο.[...]"