Συνομιλώντας με τη ζωή και το θάνατο...

Και μπήκε ο Μάρτης, λοιπόν... Ο Μάρτης, που τού'χω μπόλικα φυλαγμένα, μιας και τις τελευταίες χρονιές μου βγάζει ένα πρόσωπο που δε θα τό'λεγες καθόλου φιλικό! Κι όσο κι αν μια ζωή αναμένω την Άνοιξη, αυτή τη φορά δε θα με πολυχάλαγε να τον προσπεράσουμε στα γρήγορα τον φιλοπόλεμο κι ιδιότροπο Μάρτη, τον αφιερωμένο, βεβαίως-βεβαίως, στον δεινότατο θεό του πολέμου Άρη (Mars). Όχι δεν είμαι προληπτική, ούτε προκατειλημμένη μαζί του, απλά έχω λόγους βάσιμους και σοβαρούς που, δυστυχώς, δε μπορούν να αναλυθούνε εδώ μέσα. Άσχετα, όμως, από τους παραπάνω λόγους, δε θα τό'λεγα και προς τιμήν του, που η μέρα σήμερα ξεκίνησε με μια κηδεία! Ολοκληρώθηκε, βέβαια, με τον εσπερινό για το αυριανό Ψυχοσάββατο και το σταράκι ("στάρι" λέμε εδώ τα κόλλυβα) για τις ψυχές των ξενιτεμένων στην Πέρα Όχθη, οπότε όλη τούτη η μέρα, η πρώτη του μηνός αφιερώθηκε στους "αποχωρήσαντες" του κόσμου τούτου...

Δυστυχώς, με το έμπα του 2019, ουκ ολίγοι γνωστοί μου "έφυγαν"... Οι περισσότεροι μπορεί να μην ήταν φίλοι ή ιδιαιτέρως κοντινοί, αλλά στα χωριά, νομίζω πως τα πράγματα βιώνονται τόσο διαφορετικά από ότι στις μεγαλουπόλεις -τουλάχιστον όταν δεν είσαι αναίσθητος!- όσον αφορά το θάνατο, που δε μένεις ανεπηρέαστος. Στις πόλεις χάνονται όλοι μέσα στο πλήθος και στην ανωνυμία, εδώ όλοι είναι κάποιοι, όλοι σχεδόν σημαίνουν κάτι για σένα, ακόμη κι αν δεν είναι φίλοι: Ο γείτονας, ο περιπτεράς, ο μαγαζάτορας, ο ψάλτης, ο πρόεδρος, ο παπάς κι η παπαδιά, ο ταχυδρόμος, τα πιτσιρίκια που σου τραγουδούν τα κάλαντα, η γιαγιά που σου φέρνει τα αυγά, ο παππούς που συναπαντάς κάθε μέρα στο ίδιο τραπεζάκι στο καφενείο, ο μπακάλης, ο υδραυλικός, ο υδρονομέας που σου φέρνει νερό να ποτίσεις τον κήπο σου, ο μπάρμπας με τον γαϊδαράκο, ο συγχωριανός που έτυχε δέκα φορές να βρεθείτε στο ξαφνικό να πίνετε τσιπουράκι συζητώντας αμπελοφιλοσοφίες, η παραπάνω γείτονισσα που κάθε φορά θα καλημερίσεις στο καλντερίμι ανηφορίζοντας στην πλατεία, ο άλλος που μαζεύατε δυο χρονιές παρέα ελιές, ο ψαράς που φέρνει κάθε μέρα με το αγροτικό την πραμάτεια του στα γύρω χωριά, ακόμη κι ο νεκροθάφτης! Όποιος και να χαθεί, πέρα κι εκτός των φιλικών σχέσεων που μπορείς νά'χεις ή να μην έχεις, είναι απώλεια! Είναι μια ψυχή μείον από την κοινότητα, μια καλημέρα λιγότερη, μια σχεδόν καθημερινή εικόνα που σβήνει, ένα τσούγκρισμα ποτηριού που δε θα ξανακουστεί, συν όλες τις πολύτιμες ιδιότητες που κουβαλάει ο καθείς και τον ξεχωρίζουν και τον χρίζουν χρήσιμο ή και ακόμη, άκρως απαραίτητο, σε μια μικρή κοινωνία.
Σήμερα, λοιπόν, ήμουν σε μια κηδεία σε ένα διπλανό χωριό. Πιο μικρό, πιο "δεμένο" και λιγότερο "μεταλλαγμένο" από το δικό μας, στο οποίο δικό μας κάποια ήθη έχουν αλωθεί λόγω τουρισμού, αλλά και λόγω φυσικά του "σύγχρονου τρόπου ζωής" που έχει εισβάλει κι εδώ μέσω τηλεόρασης, διαδικτύου και "ετεροδημοτών". Είχανε χάσει τον παπά τους, ενάμιση χρόνο πριν. Ίσως όποιος δεν έχει ζήσει σε χωριό, δε μπορεί να διανοηθεί, τί απώλεια είναι να λείψει παπάς από χωριό! Και δεν αναφέρομαι μόνο σε εκείνους που εκκλησιάζονται, για τους οποίους είναι ιδιαιτέρως λυπηρό να μην ακούγεται η καμπάνα την Κυριακή (κι αν σκεφτούμε κάποιες γιαγιάδες, ίσως είναι η μόνη τους ευκαιρία στη βδομάδα και για ένα συναπάντημα) κι ακόμη χειρότερο να μην μπορούν να απολαύσουν τους Ύμνους για την Παναγιά ή μια κατανυκτική Μεγάλη Βδομάδα, παρά στην καλύτερη μονάχα μιαν Ανάσταση με παπά σταλμένο από την πόλη να ξεπετάει τα λόγια βιαστικά για να γυρίσει πίσω στην οικογένειά του. Ακόμη κι ο Επιτάφιος της Μεγάλης Παρασκευής για να στολιστεί, που εδώ τουλάχιστον συρρέουν χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο για να τον θαυμάσουν ή και να τον ακολουθήσουν, θέλει μια οργάνωση και μια διαδικασία. Ακόμη και τα πανέμορφα πετρόχτιστα ξωκλήσια μας, θέλουν κάποιον να νοιάζεται και να φροντίζει για να μην ρημάξουν. Κι όταν δεν υπάρχει παπάς στο χωριό, για όλα τούτα και πόσα άλλα, δυσκολεύουν πολύ τα πράγματα... Μα νομίζω το χειρότερο είναι στο θάνατο...
Ίσως δεν το καταλάβαινει αυτό κάποιος που ζει στην Αθήνα. Γιατί ο άνθρωπος συνηθίζει και έτσι κι αλλιώς. Κι εγώ όταν μικρή έχασα τον πατέρα μου εκεί ζούσα, οπότε το θεώρησα δεδομένο πως μετά το νοσοκομείο θα βρεθώ σε ένα άγνωστο νεκροταφείο, όπου σε ένα μικρό δωμάτιο θα συναντήσω ένα σφραγισμένο κουτί στο οποίο θα μου πούνε πως είναι ο πατέρας μου μέσα, θα συνοδεύσουμε το κλειστό κουτί σε μια άγνωστη εκκλησία κι ένας άγνωστος παπάς που δε θα ξαναδώ ποτέ μου θα ψάλλει γρήγορα κι "εργολαβικά" τρόπον τινά τις ευχές γιατί έχει ο "επόμενος" σειρά και, αφού γίνει η ταφή, θα πιούμε καφέ βιαστικά, σαν να ξεπετάμε κάποια υποχρέωση, όλοι μαζί σ'ένα άγνωστο, ψυχρό χώρο που λειτουργεί μοναχά για τέτοιες περιπτώσεις... Τώρα που ζω εδώ, αυτό το σενάριο το θεωρώ παραπάνω κι από εφιαλτικό! Απάνθρωπο!
Ενώ στο χωριό, άμα συμβεί -Θεός φυλάξει- το κακό, θα ειδοποιήσεις τον παπά που σε ξέρει και τον ξέρεις και γνωρίζει τον άνθρωπό σου και, όσο νά'ναι, νοιάζεται γιατί είναι συγχωριανός του κι ίσως και φίλος ή συγγενής του, θα χτυπήσει την καμπάνα πένθιμα για το χωριό, θα έχεις τον άνθρωπό σου στο σπίτι να τον ξεπροβοδίσεις από κει με φίλους και συγγενείς (κι ας είναι και κάποιοι σπαστικοί!), θα τον πας στη γνώριμη εκκλησιά του χωριού σου να διαβαστεί, θα δεις το πρόσωπό του, θα τον αποχαιρετίσεις ανθρώπινα με ένα λουλούδι από τον κήπο σου, θα το συνοδεύσεις στο μικρό νεκροταφείο στον τόπο που έζησε κι αγάπησε και που όλοι στα γύρω μνήματα είναι γνωστοί, θα μαζευτείς στην πλατεία του χωριού ή ακόμη και στο σπίτι, να μνημονεύσεις τις στιγμές που ζήσατε αντάμα... Θα πιεις κι ένα κρασί... Πάντα όλα τούτα δύσκολα, αλλά τουλάχιστον πιο φυσιολογικά... Μ'όλο τους το τελετουργικό που αιώνες τώρα, συντρόφευε τις πονεμένες στιγμές της απώλειας. Την τελευταία φορά που κατέβηκα στην Αθήνα για κηδεία, απλά τρόμαξα! Ένα κλειστό κουτί, στη σειρά μαζί με άλλα ίδια κουτιά. Άγνωστοι μεταξύ αγνώστων. Κι ύστερα φούρια, τα λόγια μισά για να προλάβουν να "εξυπηρετηθούν" όλοι οι μεταβαίνοντες στον Κάτω Κόσμο,  χωρίς να ξέρουμε ποιοί πενθούν μαζί μας και ποιοί πενθούν τον διπλανό,  μετά σπρωξίδι σε κάτι στενοκοπιές, ένα λουλούδι που δε μ'άφησαν να πετάξω στο χώμα γιατί βιαζόντουσαν να πισωγυρίσουμε στο αδιέξοδο και, τέλος, σ'ένα καφενέ μπερδεμένοι κι ανακατεμένοι μ'άλλους να προλάβουμε να αδειάσουμε στα γρήγορα το φλιτζάνι με το νερουλό καφέ για να αδειάζουν κι οι καρέκλες για τους επόμενους! Τί νόημα έχει όλο τούτο;

Κι επανέρχομαι στο γειτονικό χωριό... Πού'χανε χάσει τον παπά τους. Έναν άνθρωπο, παλαιάς κοπής, που κρατούσε ενωμένο το χωριό, που το σπίτι του ήταν πάντοτε ανοιχτό για τους συγχωριανούς του κι όποιον τον είχε ανάγκη. Μού'χε κάνει τόσο εντύπωση πριν κάποια χρόνια που τον γνώρισα και πέρασα μέρος της ζωής μου εκεί. Όντως, εκεί, βίωσα στιγμές που μοναχά σε διηγήματα του Παπαδιαμάντη είχα αφουγκραστεί να υφίστανται... Από τα πανηγύρια, μέχρι και τις κηδείες... Κι όταν τον χάσανε, ήτανε σαν να χάθηκε η κεφαλή.. Σαν να χάσανε έναν κοινό πατέρα. Τόσο, που τό'νιωσα κι εγώ, η ξένη! Εκείνος ο καλός παπάς, όμως, είχε φροντίσει να αφήσει και καλή μαγιά ώστε να τον διαδεχτεί, να μη μείνει το χωριό ακέφαλο. Δεν είναι κι εύκολη απόφαση, όμως, να βάλεις το ράσο με όσα αυτό συνεπάγεται, ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή, όσο κι αν αγαπάς την ιεροσύνη. (Αναφέρομαι, φυσικά, πάντα σε ανθρώπους με συνείδηση κι επίγνωση των πράξεών τους, αφήστε κατά μέρος τους συμφεροντολόγους κάθε λειτουργήματος ή κι επαγγέλματος.... Δεν έχω καμιά όρεξη να ασχοληθώ μ'αυτούς!) Σημασία έχει πως τελικά το αποφάσισε, κι εκείνος κι η γυναίκα του, για να μη μείνει η εκκλησιά του χωριού του κλειστή, κι οι συγχωριανοί χωρίς ένα σπιτικό ανοιχτό στη χαρά και στον πόνο τους. Κι όλο τούτο θέλει μια διαδικασία, την οποία και φυσικά δε θα αναλύσω τώρα, αλλά, σε γενικές γραμμές, αφού πάρει κάποιος το χρίσμα πρέπει και να μαθητεύσει για κάποια περίοδο ώστε να εξοικειωθεί με τον ρόλο του. Σήμερα, λοιπόν, θά'ταν η πρώτη μέρα που θα λειτουργούσε μόνος του στην εκκλησιά του χωριού, εν όψει του Ψυχοσάββατου, ο νέος παπάς. Κι όπως τά'φερε ο Μάρτης, τελικά, ξεκίνησε με μια Εξόδιο Ακολουθία...

Στεκόμουν δίπλα στην εκκλησιά και περίμενα... Ανηφόριζαν το δύσκολο καλντερίμι από το σπίτι του θανόντος. Μπροστά ο χωριανός παπάς ψέλνοντας συγκινημένος, ακολουθούσε η σορός στα χέρια βουρκωμένων φίλων και συγγενών και παραπίσω οι δικοί του άνθρωποι... Οι υπόλοιποι αναμέναμε εκεί.. Χωρίς καμιά βιασύνη για την περασμένη ώρα που ανέγραφε το κηδειόχαρτο, χωρίς επαγγελματίες να αναλαμβάνουν τα βάρη και το ρόλο των αγαπημένων του... Συγκινήθηκα διπλά... Δε μπορούσε νά'ναι αλλιώς... Όταν στη θύμισή μου τον βλέπω άλλοτε καβάλα στο άλογο για το χωράφι, άλλοτε να μου κάνει σινιάλο από το παραθύρι να "χτυπήσουμε" από ένα τσιπουράκι στο μικρό μπακάλικο κι άλλοτε να τον πειράζω και να γελά αλλά συνάμα νά μού'χει έτοιμη τη "σουβλερή" απάντηση κάτω απ'τα πυκνά μουστάκια του... απλά δεν ταίριαζε αλλιώς....
Χάσαμε τ'αυθεντικά... κι αρχίσαμε να τα χάνουμε κι απ'τα χωριά ακόμη... Μαζί με τους τελευταίους αυθεντικούς ανθρώπους... Χάνονται τ'απλά, τα όμορφα, τα αληθινά.. Και το χειρότερο είναι πως συνηθίζουμε... συνηθίζουμε τ' αφύσικα για φυσιολογικά, τα δήθεν για ουσία και τα φολκλόρ για παράδοση... βαφτίζουμε ανθρωπιά ό,τι πιο απάνθρωπο κι εστιάζουμε στην επιφάνεια και στις ταμπέλες κι όχι στο περιεχόμενο...  Συνηθίζουμε να περιφρονούμε ακόμη και το ταξίδι μας σ'αυτή τη ζωή, όπως και το ταξίδι μας προς το θάνατο. Κι αν είναι πρόοδος , δεν αντιλέγω, να βάζουμε πλάκα Πηλίου στις σκεπές των σπιτιών μας κι όχι το ταπεινό κεραμίδι, επειδή έτσι επιτάσσει η "παράδοση" του τόπου για να θαυμάζονται αρχιτεκτονικά ως "διατηρητέα", είναι τουλάχιστον κατάντια να εστιάζουμε μοναχά εκεί, μοναχά στην πέτρα, κι όχι στον άνθρωπο, στην ουσία της ζωής και του θανάτου του, όπου τα "ενδύουμε" όλα με κακοφτιαγμένη λαμαρίνα τελευταίας ποιότητας.

Μπήκε η Άνοιξη... Στο βουνό μας ο ήλιος ακόμη παλεύει να λιώσει τ'απομεινάρια του τελευταίου χιονιά... Μπήκε ο Μάρτης... Τα μπουμπούκια ξεπροβάλλουν δυναμικά, απτόητα από την παγωνιά του λευκού χιονιού, όπως κάθε Άνοιξη, όπως κάθε χρονιά τέτοια εποχή, σεβόμενα το ρόλο τους και την ουσία της ύπαρξής τους...
Καλή ανθοφορία, λοιπόν! Στον νου και στις ψυχές μας... Καλό μήνα Μάρτη!

Υ.Γ. Και για να μην ξεχνιόμαστε, καθ'ότι λαογραφικό το ιστολόγιο, για όποιον ενδιαφέρεται για τα του Μάρτη, μια παλαιότερη ανάρτηση εδώ: Ο Μάρτης, οι γριές, τα χελιδονίσματα κι ο "μαγικός" κύκλος!