Φιλύρα... νύμφη και φλαμουριά

Τρεις μέρες με φώναζε ο γείτονάς μου να πάω να μαζέψω τίλιο από τη φλαμουριά του.. "Άντε, θα πας; Θα πάει χαμένο τόσο φλαμούρι!.." Εγώ πνιγόμουν στις διάφορες εργασίες, είχα κι ένα τράβηγμα στον αυχένα που με είχε τσακίσει κι άντε να σκαρφαλώνω σε δέντρα έτσι.. κατάφερε να με αγχώσει ο άτιμος! "Ουφ.. ουφ.. αύριο το πρωί! Δε θα την προλάβω λες ανθισμένη;" και την πρόλαβα! Έτσι, προχθές πήγα και μάζεψα το τίλιο της χρονιάς! Το άπλωσα σ'ένα μεγάλο δίσκο νά ξεραθεί για να το φυλάξω αργότερα στα γυάλινα βαζάκια μου... Κι όσο σκεφτόμουν το φλαμούρι τόσες μέρες, άρχισα να αναρωτιέμαι για την ετυμολογία του, για τις ιδιότητές του -πέραν από τις κάτι λίγες που γνώριζα- και για ό,τι σχετικό.. Και μόλις βρήκα λίγο χρόνο, άρχισα να το ψάχνω.. Κι όταν αρχίζω να ψάχνω εγώ.. συνήθως καταλήγω με ένα δωμάτιο γεμάτο ανοιγμένα δεκάδες λεξικά, εγκυκλοπαίδειες και βιβλία.. Κι από αλλού ξεκινώ, αλλού καταλήγω... νέες απορίες μου γεννιούνται.. Για τους ελαχίστους που ίσως και να ενδιαφέρονται σχετικά, παραθέτω κάποια από τα σχετικά στοιχεία που μελέτησα:

Καταρχάς τίλιο και φλαμουριά -για όσους δεν το γνωρίζουν- είναι το ένα και το αυτό. Λέγεται ακόμη και φιλουργιά, σφεντάμι, φιλύρα, φιλούρα και λίπα.
Η ονομασία τίλιο, προέρχεται από την αντίστοιχη ιταλική tiglio, που πάρθηκε από το λατινικό tilia, η προέλευση του οποίου είναι η αρχαιοελληνική πτελέα (φτελιά). (Μείζον ελληνικό λεξικό, "Τεγόπουλου-Φυτράκη").
Το ίδιο λεξικό, ετυμολογεί το φλαμούρι από το μεσαιωνικό φλαμούριον, υποκοριστικό του φλάμουρον και ορίζει ως φλαμούρι, το δέντρο φιλύρα και το ξύλο του/ το αφέψημα από το τίλιο/ τα φύλλα του δέντρου αυτού.
Και πάμε στη φιλύρα:
Αναφέρει το "Μέγα λεξικόν όλης της ελληνικής γλώσσης" του Δ. Δημητράκου:

και, στη συνέχεια, το "Ετυμολογικόν μέγα" (Etymologicon magnum lexicon"):

Αναφέρει κι ο Άνθιμος Γαζής στο "Λεξικόν της ελληνικής γλώσσης":

Φιλύρα, λοιπόν, ή φιλύρη, φιλουριά ή φελιουριά ("εν Θράκη νυν", όπως αναφέρει το "Μέγαν λεξικόν της ελληνικής γλώσσης Liddell- Scott") και, τέλος, φλαμουριά...
Φιλύρα, όμως, ονομαζόταν κι η μανούλα του Κενταύρου Χείρωνα!! (βλ.Κένταυρος Χείρωνας) .. Ο Χείρων, ο διάσημος Κένταυρος, θεραπευτής και παιδαγωγός των ηρώων της μυθολογίας μας, που ο καλπασμός του ακόμα διακρίνεται στο βουνό μας, στο Πήλιον όρος, από όσους δεν έχουν ξεχάσει ν'αφουγκράζονται τους μύθους και τη μουσική τους... ήταν γιος του Κρόνου και της Ωκεανίδας Φιλύρας. Ο Κρόνος, μεταμορφωμένος σε άλογο, για να μην τον πάρει χαμπάρι η νόμιμη σύζυγός του Ρέα, έσμιξε με την όμορφη νύμφη Φιλύρα και γέννησε το Χείρωνα, ένα πλάσμα παράξενο, διαφορετικό.. από τη μέση και πάνω με μορφή ανθρώπινη.. από τη μέση και κάτω με μορφή ίππου...
Μια εκδοχή του μύθου, λοιπόν, μάλλον μεταγενέστερη, που την αναφέρει ο Αθανάσιος Σταγειρίτης στο έργο του "Ωγυγία ή Αρχαιολογία" (1815), συνδέει το μύθο της Φιλύρας με το δέντρο φλαμουριά, καθώς εμφανίζει τη Νύμφη απελπισμένη που έφερε στον κόσμο ένα "τέρας" να ζητάει από τους θεούς, να τη μεταμορφώσουν σε δέντρο κι εκείνοι να την εισακούνε και να τη μεταμορφώνουν σε φλαμουριά...:

Τώρα, βέβαια, κάποια λεξικά, ταυτίζουν και τη μελία με το δέντρο φιλύρα, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία....
Όσον αφορά, όμως, τις ιδιότητες τούτου του δέντρου, ο Κώστας Μπαζαίος ("100 βότανα, 2000 θεραπείες"), είναι άκρως κατατοπιστικός. Μεταξύ άλλων αναφέρει:
"[...] Οι αρχαίοι γιατροί χρησιμοποιούσαν τους καρπούς ως φάρμακο κατά των αερίων της κοιλιάς. Ο Διοσκουρίδης έλεγε ότι ο χυμός των φύλλων και τα φύλλα σε επιθέματα θεραπεύουν δαγκώματα φιδιών, ενώ ο Πλίνιος συμπλήρωσε ότι τα φίδια δεν τολμούν να πλησιάσουν ούτε στη σκιά του δέντρου. Κι ακόμη, πολλοί χωρικοί διατηρούν τους καρπούς της φλαμουριάς σε ξύδι και αλάτι και τους τρώνε όπως την κάπαρη. [...]
Το αφέψημά της χρησιμοποιείται σε ρευματισμούς και αρθριτικά (διαλύει το ουρικό οξύ), αλλά και σε υδρωπικία, κυστίτιδα, δυσκοιλιότητα, δυσπεψία, στην απόφραξη της σπλήνας και του ήπατος. Τα φύλλα της είναι ελαφρά διουρητικά και αντιπυρετικά.
[...] Το έκχυμα και το αφέψημα των φύλλων είναι καταπραϋντικά και ελαφρά υπνωτικά για νευρασθενικούς, υστερικούς, υποχονδριακούς. Είναι και σπασμολυτικά, σε ημικρανίες, νευρικούς εμετούς. Εκτός από χολαγωγό, ένα ποτήρι αφέψημα φλούδας κάθε πρωί είναι καλό αποτέλεσμα κατά της ουρίας των διαβητικών, της αρτηριοσκλήρωσης, της ισχυαλγίας και του λουμπάγκο.

Με αφέψημα φύλλων και λουλουδιών πλένουμε τις φακίδες και τις ρυτίδες του προσώπου, για να εξαλειφθούν και τα μαλλιά (τα τονώνει και βοηθάει την ανάπτυξή τους).. [...]"