Κυριακή 10 Φεβρουαρίου 2019

Ο Άγιος Χαράλαμπος που κυνηγούσε τον Χάρο...

Λίγα λεπτά πριν περάσει η γιορτή του, είπα να προλάβω να τον τιμήσω μ'ένα κείμενο του Κρητικού λαογραφου μας Νίκου Ψιλάκη, που διάβασα σήμερα... Έτσι κι αλλιώς, εγώ έχω ξαναγράψει για τον φίλο μου τον Αη Χαραλάμπη παλιότερα:
...για το μικρό ταπεινό του ξωκλήσι και τα συναισθήματα που το χρωματίζαν στα μάτια μου...έντεκα χρόνια πριν!!! Αλλά και πιο μετά, για έθιμα και παραδόσεις που σχετίζονταν με τη γιορτή του:

Όπως και να το κάνουμε, τού'χω μιαν αδυναμία... Ίσως που σ' Άγιο Χαράλαμπο βαφτίστηκα από έναν νονό που λάτρευα κι έχασα πολύ νωρίς, ίσως που το προαύλιό του υπήρξε η πρώτη γειτονιά των παιδικών μου χρόνων, ίσως και που το μικρό του ξωκλήσι, εδώ, πάντα καταφέρνει να με συγκινεί... Ευτυχώς, φέτος, ο καιρός δε μας χάλασε το χατήρι και δεν απόμεινε μόνος και ξεχασμένος...



"Ο ΑΓΑΘΟΣ ΓΕΡΟΝΤΑΣ
ΠΟΥ ΚΑΤΕΒΑΙΝΕ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ
ΚΙ ΕΠΑΙΡΝΕ ΣΤΟ ΚΑΤΟΠΙ ΤΟΝ ΜΑΥΡΟ ΘΑΝΑΤΟ!"

Του ΝΙΚΟΥ ΨΙΛΑΚΗ 
Πηγή: Karmanor.gr

"Έτσι τον φαντάζονταν οι παλιότεροι τον Άγιο Χαραλάμπη. Γέρο, με κάτασπρα γένια, καλοστεκούμενο. Στο χέρι του κρατούσε μια βέργα γερή, όχι για ν' ακουμπά μα για να κυνηγά την πανούκλα.
Κάθε βράδυ, τα ίδια. Την ώρα που νύχτωνε φανερωνόταν εκείνο το "ειδεχθές γύναιον" των γραφών, μια καμπουριασμένη γριά, κακάσκημη, με νύχια σουβλερά, με δόντια σουβλερά, με μάτια που σπίθιζαν. Κι αλλοίμονο στο σπιτικό που θα διάλεγε να χτυπήσει την πόρτα του! Σαν τα θερισμένα στάχυα έπεφταν οι άνθρωποι κι αφανίζονταν. Ρήμαζαν πόλεις και χωριά, δεν προλάβαιναν οι παπάδες να θάφτουν.
Άλλοι πάλι λέγανε πως η πανούκλα ήταν τυφλή. Γυρνούσε τους δρόμους, σκουντουφλούσε, σκόνταφτε εδώ κι εκεί, δεν ήξερε μήτε ποιον ακουμπούσε μήτε σε ποια πόρτα σταματούσε.
Είδαν κι απόειδαν οι άνθρωποι, γύρισαν τον κόσμο και γύρεψαν γιατρικά. Τίποτα! Μέχρι που ανακάλυψαν τον ψαρογένη τον Χαραλάμπη. "Διώκτης απηνής" της πανούκλας ο γέρος!
Από τα όψιμα χρόνια της Βενετιάς άρχισαν να χτίζουν εκκλησιές και εικονοστάσια στα χωριά και στις πόλεις. Διάλεγαν πάντα τόπους έβγορους, για να μπορεί να κοιτάζει τριγύρω, σε μονοπάτια και δρόμους, σαν τους καλούς βιγλάτορες που δεν αφήνουν τον οχτρό να πατήσει τους τόπους τους. Άλλοι διάλεγαν τις εμπασιές των χωριών κι έχτιζαν τις εκκλησιές λίγο πριν από τα πρώτα σπίτια. Για να μπροσταρεύει ο γέρο-Χαραλάμπης το κακό και να μην το αφήνει να διαβαίνει.
Κι αν δεν υπήρχαν δρόμοι, κι ήταν οι τόποι τους αποκομμένοι από τη στεριά, έχτιζαν τα εικονοστάσια στις θαλασσινές εμπασιές. Να, όπως έκαμαν οι Σφακιανοί που έφραξαν ένα θαλασσόσπηλιο και τον έκαμαν ναό του Άη Χαραλάμπη. Γιατί εκεί, στα αποκομμένα Σφακιά, η πανούκλα ερχόταν από τη θάλασσα. Με γαλέρες και άλλα πλεούμενα. Όπως έκαμαν κι οι Βενετσιάνοι του Χάνδακα. Που έχτισαν έναν περίλαμπρο ναό κοντά στο λιμάνι και τον αφιέρωσαν στο δικό τους Χαραλάμπη, τον Άη Ρόκκο, εκείνον διάλεξαν οι Καθολικοί για προστάτη τους από τη νόσο τη λοιμική. Λίγο μετά έχτισαν κι οι ορθόδοξοι της ίδιας πόλης ένα καινούργιο κλίτος στον Άη Μαθιό, εγκάρσιο μα πανέμορφο.

Κοίταζαν οι παλιοί την εικόνα του γέρο Χαραλάμπη και γαλήνευαν οι ψυχές τους. Γαλήνιο ήταν το βλέμμα του γέρου, καλοσυνάτο. Ήξεραν, όμως, πως εκείνος ο ήρεμος γέρος δεν καταλάγιαζε. Μόλις έβλεπε τον οχτρό του να κοντοσιμώνει, αντάριαζε κι αγρίευε. Ήταν τότε που κατέβαινε από τις εικόνες, άφηνε πίσω τους τα χρώματα και τις ψιμυθιές των ζγουράφων, έπαιρνε τους δρόμους κι αλλοίμονο στο θανατικό, κι αλλοίμονο στην Πανώγλα την πίβουλη! Όποιος έτυχε να τον δει εκείνες τις ώρες είχε να διηγάται για χρόνια. Ανέμιζαν τα μαλλιά και τα γένια του σαν τη θάλασσα την αφρισμένη, ανέμιζαν τα ράσα του, έτρεχε σαν τον άνεμο στα σοκάκια.
Κάθε χωριό είχε και τον Χαραλάμπη του! Κι αν δεν μπορούσαν να χτίσουν εκκλησιά, έβαζαν τους ζγουράφους κι έφτιαχναν εικόνες. Κάθε τέμπλο και μια εικόνα του Γέροντα. Τον ιστορούσαν όμορφο, καθισμένο σε θρόνο. Και στο ειλητάρι του έγραφαν λόγια σαν και τούτα που διάβασα κάποτε στο μοναστήρι του Πρέβελη, στην εικόνα του Άη Χαραλάμπη, βέβαια:
ΔΟΣ ΚΥΡΙΕ ΕΥΧΗΝ ΚΑΙ ΧΑΡΙΝ ΤΟΙΣ ΕΧΟΥΣΙ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΜΟΥ
ΑΠΑΛΛΑΓΗΝ ΠΑΝΤΟΣ ΚΑΚΟΥ ΚΑΙ ΠΑΝΟΥΚΛΑΣ
Και για να 'ναι πιο σίγουροι οι ζγουράφοι του παλιού καιρού ιστορούσαν στην εικόνα το μέγα κατόρθωμα του Αγίου: Τον έβαζαν να τσαλαπατά μια δολερή μορφή, ένα "γύναιον πονηρόν", με νύχια μακριά, μαύρη σαν το κατράμι. Στέναζε η γριά κάτω από τα πόδια του αγαθού γέροντα, χτυπιόταν, μα δεν μπορούσε να φύγει. Όσο έμενε εκεί πατημένη, τόσο ησύχαζαν οι άνθρωποι. Το θανατικό δεν χτυπούσε τις πόρτες τους!
Νίκος Ψιλάκης, 10 του Φλεβάρη του 2016.
Χρόνια πολλά στους φίλους που γιορτάζουν, τους Χαραλάμπηδες!

* Στη φωτογραφία: Ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Χαραλάμπη στα Σφακιά."

15 σχόλια:

  1. Όλγα μου Χρόνια Πολλά!
    Η Χάρις του Θεού και η ευλογία του Αγίου Χαράλαμπου να είναι μαζί σου. Μια αδυναμία του 'χω και γω καθώς ο πολιούχος στο χωριό είναι ο Άγιος Χαράλαμπος.
    Να είσαι καλά όλγα μου, καλό ξημέρωμα και καλή εβδομάδα!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Σ'ευχαριστώ πολύ, Αννικα μου!! Όλους να μας φυλάει.. Ώστε κι εσύ έχεις ιδιαίτερη σχέση μαζί του;! Χαίρομαι.. Καλό ξημέρωμα!

      Διαγραφή
  2. Γεια σου Όλγα μου.
    Μου έβγαλε μια ηρεμία, μια γαλήνη το θέμα σου. Δεν ήξερα το μύθο του Αγ. Χαραλάμπη.
    Το κείμενο εξαιρετικό!!!
    Καλό απόγευμα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Πολύ χαίρομαι για τη γαλήνη και την ηρεμία, που λες... Εμ, προστάτης απ'το κακό και την αρρώστια, μπορεί να μη μας γαληνεύει;! Είναι και το κείμενο του Ψιλακη γραμμένο σαν παραμύθι απ'τα παλιά...
      Καλό ξημέρωμα, Μαρία μου..

      Διαγραφή
  3. Θα συμφωνήσω και εγώ με τη Μαρία από ..πάνω Όλγα μου.
    Μια γαλήνη και ηρεμία μας έδωσε το κείμενό σου και το θέμα.
    Σκέψου ότι και για μένα είναι μια μέρα ξεχωριστή η μνήμη του καθώς γιόρταζε η αδελφή μου η Χαρίκλεια.
    Πρόσωπο λατρεμένο για μένα.
    Σε ευχαριστούμε πολύ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. "Κοίταζαν οι παλιοί την εικόνα του γέρο Χαραλάμπη και γαλήνευαν οι ψυχές τους."... Μαλλον ο Ψιλακης, κατάφερε να μεταφέρει την εικόνα και σε μας τους νεότερους...Ταξιδιάρικο σε άλλες εποχές, λιγότερο πολύπλοκες, το κείμενο...κι ο Αη Χαραλαμπης ως Διγενής Ακρίτας, φυλακας μας..

      Μέρα ξεχωριστή και για σένα Γιάννη μου.......καταλαβαίνω..
      Να'σαι καλά, καλό ξημέρωμα..

      Διαγραφή
  4. .. Και, εκτός των άλλων, ο Άγιος Χαραλάμπης εμφάνισε κι εσένα στη γειτονιά!

    Τι φόβο που έσπερναν τα παλιά χρόνια αυτές οι ασθένειες, αυτές οι επιδημίες και πόση ανάγκη είχαν οι άνθρωποι να αισθάνονται ότι κάποιος πολεμάει στο πλευρό τους και τους προστατεύει!

    Αυτό με τα εκκλησάκια στις θαλασσινές εισόδους μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση!

    Τέλος, οι "έβγοροι" τόποι, ποιοι να είναι; Δεν την ξέρω τη λέξη. Να προέρχεται, άραγε, από το ευ και το ορώ;

    Πολλά φιλιά, φιρικάκι

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Όντως σ'αυτόν οφείλεται η εμφάνισή μου, κύριε Λι, αλλιώς, η αλήθεια είναι πως θα καθυστερούσε λίγο ακόμη!!

      Λοιπόν, κύριε καθηγητά, έπεσες διάνα στην ετυμολογία φυσικά! Εγώ δε στάθηκα στη λέξη, παρ'όλο το πάθος μου με τις λέξεις (και ριχνω,εν μέρει, την ευθύνη σε κάτι Μελεάγρους και λοιπούς μυθολογικους πού'χαν στοιχειώσει το μυαλό μου!), μιας και για την έννοια με καλυψαν τα συμφραζόμενα κι η ηχητική της που παραπεμπει στο ορώ, αλλά, παρ'ολο που βρήκα λογικοτατη την προέλευση που ανέφερες, μπήκα και στο τρυπακι να ανοίξω το "Λεξικό του δυτικοκρητικου ιδιώματος"του Α. Ξανθινακη: έβγορο και όβγορο= το μέρος με ορατότητα (με θέα) από το ευ και το ορώ (εξηγεί, μάλιστα, και αναλυτικά). Κι υπάρχει κι η (ε)βγοράδα= ορατότητα, θέα, αλλά και βγορολογώ!= παρατηρώ από μέρος πού'χει ορατότητα, καθώς και το βγόρος= μέρος με θέα και το βγορίζει(απροσ.)<>.. Πολύ μ'άρεσε!! (Αν και γανιασα να τα γράψω όλα αυτά στο κινητό!!)

      Λοιπόν, αυτό με τις θαλασσινές εισόδους το βρήκα καταπληκτικό!

      Νομιζω, πάντως, πως μεγάλο φόβο σπέρνουν και στα δικά μας χρόνια δυστυχώς, άλλες αρρώστιες.. απλώς ο περισσοτερος κόσμος δεν έχει πια εκείνη την πίστη...πάντα έχει την ανάγκη ο άνθρωπος για έναν σύμμαχο-προστάτη..ειδικά στα δύσκολα..

      Ευχαριστώ κύριε Λι μου, καλό ξημέρωμα!

      Διαγραφή
    2. Ουπς! Αυτό με το "βγοριζει" μου το'φαγε το σχόλιο!:"Απούπαέ βγορίζει ουλος ο τόπος"!

      Αααα με κουδουνιασε αυτο το κινητό! Πάω να βάλω ένα τσιπουράκι!!

      Διαγραφή
  5. Ααααα, ευχαριστώ πολύ πολύ για όλα τα ετυμολογικά και επιπλέον για τον κόπο να περάσουν μέσα από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη του κινητού.
    Εγώ δεν το είχα βρει σε λεξικό και βλακωδώς δε σκέφτηκα ότι θα είναι κρητικού ιδιώματος - που το φωνάζει μεν, αλλά δεν το ..εβγορούσα. Πολύ ευχαριστώ και πάλι.

    Άντε, στην υγειά μας! (Τι; Το ήπιες κιόλας;!)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Α, κι εγώ σ'ευχαριστώ, Διονύση μου, γιατί ήταν ευκαιρία να θυμηθώ και να ανοίξω αυτό το λεξικό -που κι εγώ δεν θα τό'χα αν στην τελευταία (κι απο τις ελάχιστες, δυστυχώς) επίσκεψή μου στην Κρήτη, δεν έψαχνα σε τοπικά βιβλιοπωλεία για σχετικά με τα πάτρια εδάφη μου.. Κι είναι καταπληκτικό!

      Μη σε νοιάζει καθόλου που τό'πια! Αφορμή ζητούσα για να βάλω κι απόψε!!! Γεια μας!!

      Διαγραφή
  6. Κατόπιν εορτής εγώ! Αλλά απόλαυσα την ιστορία του Αγίου και δεν είχα ιδέα.
    Απολαυστική γραφή...
    Να σαι καλά Όλγα μου
    Τα φιλιά μου

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αννούλα, μη στεναχωριέσαι καθόλου! Έτσι κι αλλιώς πρόλαβα να το δημοσιεύσω ένα λεπτό πριν αλλάξει η μέρα!!! Όποτε και να το διάβαζες, κατόπιν εορτής θα'σουν! Νά'σαι καλά! Καλή σου νύχτα!

      Διαγραφή
  7. Μια βίτσα λοιπόν για την κάθε μάστιγα :)
    εγώ την κατάλαβα από μόνη μου τι σημαίνει η λέξη ...με την ευ ορώ
    αλλά δεν ξέρω και μια άλλη αυτή προς το τέλος μια παραγραφος πριν νομίζω ... εκεί που "κάποιοι _ (εδώ πάει η λέξη) έγραψαν κλπ κλπ
    Τώρα θα μου πεις γιατί δεν γράφω την λέξη, γιατί είμαι στο μέρος των σχολίων και για να διαβάσω την λεξη πρέπει να γυρισω πίσω και αμα γυρίσω πίσω θα χάσω το σχόλιο.

    ωραίες οι αυλές στις εκκλησίες :) Θυμήθηκα στην Μακρινίτσα ολόκληρη πλατεία :)
    σε φιλώ !!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Έτσι, έτσι!!

    Ποιά λέξη, μα ποιά λέξη;! Το ειλητάρι μήπως λες; Ειλητάριον: "μακρόστενη λωρίδα περγαμηνής, στις δύο όψεις της οποίας γραφόταν η θεία λειτουργία' ετυλίγετο σε κοντό κυλινδρικό ξύλο και γι'αυτό ονομαζόταν και κοντάκιο".

    Φιλιά!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή