Στάσου! Μύγδαλα...

Ήταν, που λέτε, κάποτε, μια θρακιώτισσα βασιλοπούλα που αγάπησε έναν παλίκαρο Αθηναίο που καθώς αρμένιζε προς την πατρίδα του, άραξε για λίγο στα λημέρια της. Κι ήτανε τόσος ο έρωτάς της που αμέσως θέλησε να ζήσει για πάντα στην αγκαλιά του. Έτσι οι δυο νέοι αρραβωνιαστήκανε κι αποφασίσανε να παντρευτούνε μόλις επέστρεφε ο αρραβωνιαστικός απ'την πατρίδα του, όπου θα τακτοποιούσε διάφορες υποχρεώσεις του. Η βασιλοπούλα μας λοιπόν καρτερούσε την επιστροφή του, αλλά οι μέρες περνούσαν δίχως εκείνος να φανεί... Έτσι, η δόλια, πίστεψε, πως την παράτησε κι απ'τον καημό της πέθανε! Κι οι θεοί, που την λυπήθηκαν, τη μεταμόρφωσαν σε δέντρο, σε μια λυπημένη αμυγδαλιά που ολοχρονίς λουλούδια και πρασινάδα δεν έβγαζε. Ο νέος, όμως, που δεν την είχε λησμονήσει, μια μέρα, προς το τέλος του χειμώνα, ξαναγύρισε και αντί για αυτήν βρήκε το ξερό δέντρο. Κι όπως αγκάλιασε τον κορμό του με πόνο και πάθος εκείνο πέταξε με χαρά τα πρώτα φυλλαράκια του (εξ ου και "Μωρέ τρελή αμυγδαλιά π'ανθίζεις το Γενάρη!")! Λένε, μάλιστα, κάποιοι πως μέχρι τότε τα φύλλα τα ονομάζανε "πέταλα", κι από τότε και μετά, προς τιμήν της αγάπης και της κοπελιάς που τη λέγαν Φύλλιδα, τα μετονόμασαν σε "φύλλα". Αυτή, πάνω-κάτω, είναι η ιστορία της αμυγδαλιάς, ιστορία των τελευταίων ημερών του χειμώνα. Κι όπως ανθίζει καθώς αποχαιρετούμε την παγωνιά, έτσι ετοιμάζει τον καρπό της όταν αποχαιρετούμε τις πολλές ζέστες...

Έτσι, τέλος Αυγούστου μάζεψα τα πρώτα αμύγδαλα.. Κι επειδή εμένα μ'αρέσουν φρέσκα και χλωρά, τσάγαλα (λένε απ'το "γάλα" που ακόμη δεν έχει πήξει μέσα τους), και στα περισσότερα η ψύχα είχε ήδη μεστώσει μέσα στο καφεδί φορεματάκι της, αναγκάστηκα να τα ζεματίσω σε νερό για να την ξεγυμνώσω!

Κατά τον Αθήναιο ("Δειπνοσοφισταί", Β 52c):"Τα αμύγδαλα της Νάξου τα ενεθυμούντο και τα ανέφερον οι παλαιοί. Και πράγματι εις την νήσον Νάξον γίνονται εξαιρετικά, όπως έχω πεποίθηση, λέγει ο Φρύνιχος:

Μού'βγαλε όλους τους τραπεζίτες

και μ'έκαμε να μη μπορώ

Ναξιώτικα αμύγδαλα να σπάσω.

Εξαιρετικά επίσης αμύγδαλα γίνονται και εις την νήσον Κύπρον. [...]"

Ο Αθήναιος, επίσης, μας πληροφορεί πως τα αμύγδαλα "τρωγόμενα προ του φαγητού είναι προκλητικώτατα προς οινοποσίαν". Κι ότι "ο Πλούταρχος ο Χαιρωνεύς αναφέρει ότι κάποιος ιατρός φιλοξενούμενος υπό του Δρούσου, του υιού του Τιβέριου Καίσαρος, υπερέβη πάντας κατά την οινοποσίαν. Ούτος εφωράθη να τρώγη προ του ποτού πέντε ή εξ πικραμύγδαλα. Εμποδισθείς όμως να φάγη πάλιν ταύτα δεν ημπόρεσε να πιη ουδέ την ελάχσιτη ποσότητα οίνου. Αιτία λοιπόν της αντοχής του υπήρξεν η δύναμις της πικρότητος του αμυγδάλου, διότι ξηραίνει και χωνεύει τα υγρά."

Αλλά και ότι "ωνομάσθησαν δε, κατά Ηρωδιανόν τον Αλεξανδρέα, αμύγδαλα, διότι μετά το χλωρό πράσινον περικάλυμμά των έχουν τρόπον τινά πολλάς αμυχάς (χαραματιές)." (απόδοση: Στ.Αλεξιάδου)

Τα αμύγδαλα, πέρα από κλασικό συνοδευτικό ποτών ακόμη και σήμερα, πέρα από κλασικό φίλεμα για τα παιδιά (όπως τους μικρούς καλαντιστές) μέχρι παλαιότερα, χρωματίζουν με την ιδιαίτερη γεύση τους, ένα σωρό νοστιμιές και παρευρίσκονται επισήμως σε πάμπολλες εκδηλώσεις και σημαντικά γεγονότα τις ζωής μας! Καταρχάς, πρωτοστατούν στους γάμους, στολισμένα με ζάχαρη και ομορφοντυμένα με τούλια, αλλά δε απουσιάζουν κι απ'τα μνημόσυνα, ανακατωμένα με το στάρι, αλλά και με μια γεύση γλύκας -μέσα σ'όλη την πίκρα του χαμού- σαν παρατεταγμένα κουφετάκια που σχηματίζουν το σταυρό! Ταιριάζουν απόλυτα με φαγητά (όπως με το πιλάφι), αλλά κλέβουν την παράσταση και σασκιωμένα μέσα σε γλυκά (όπως στο μπακλαβά), ενώ σχεδόν μονάχα τους πλάθονται υπέροχα αμυγδαλωτά! Εξάλλου, τί να πεις για την υπέροχη σουμάδα, που τη γεύση τους την οφείλει αποκλειστικά σ'αυτά ή για τα τόσα λικεράκια που κυκλοφορούν με βάση το άρωμά τους; Τρυπωμένα παντού, ακόμη και σαν ευωδιά σε κρέμες σώματος και σαπούνια, όλο και κάνουν κάπως αισθητή την παρουσία τους!...

Κατά τον Κώστα Μπαζαίο ("100 βότανα, 2000 θεραπείες"), "το γάλα των γλυκών αμυγδάλων (σουμάδα) είναι καταπραϋντικό σε πυρετούς, φλεγμονές του ουροποιητικού, δερματικούς ερεθισμούς και ηρεμιστικό σε νευρική υπερδιέγερση" αλλά και "ανακουφίζει τους καρδιοπαθείς που υποφέρουν από αρρυθμία", ενώ "το αφέψημα των φύλλων είναι καθαρτικό" και "με φύλλα και άνθη αμυγδαλιάς γίνεται ένα αντιβηχικό έγχυμα αποτελεσματικό για τον κοκίτη και την ηπατική ανεπάρκεια". Επίσης, "το αμυγδαλόλαδο συνίσταται σε εγκαύματα πρώτου βαθμού" ως μαλακτικό, είναι όμως και (το αμυγλαδαλόλαδο ή και το έγχυμα από τα άνθη) "αντιδιαβητικό και ανθελμινθικό" και έχει "απαλυντικές ιδιότητες" στο δέρμα". Ακόμη, "μια καλή όσο απλή συνατγή για αποτελεσματικό καλλυντικό κατά των ρυτίδων γίνεται με αμυγδαλέλαιο, που το ανακατεύουμε με ελαιόλαδο, σε δόσεις δύο προς ένα". "Με αμυγδαλόλαδο", μάλιστα, "ανακατεμένο σε ίσα μέρη με ασβεστόνερο, έκαναν παλιά στην Κρήτη επάλειψη στις χιονίστρες". Τα αμύγδαλα, εξάλλου, "είναι καλά για την καρδιά" και "πλούσια σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα που μειώνουν τη χοληστερίνη". Όσο για καταπλάσματα από πικραμύγδαλα, αυτά "κατευνάζουν το ερεθισμένο δέρμα και τη φαγούρα της ψωρίασης". 

Ο Μπαζαίος τονίζει, όμως, πως "αν φάει 50-60 πικραμύγδαλα ένας ενήλικος ή 4-6 ένα παιδί μπορεί να δηλητηριαστεί θανατηφόρα." και πως "το πιο δραστικό αντίδοτο είναι η ... ζάχαρη και βέβαια να προκαλέσουμε αμέσως εμετό και μια ένεση ατροπίνης", καθώς περιέχουν "κυανιούχα και αμυγδαλίνη (γλυκοζίδια, τοξική ουσία)".

Πέραν όλων τούτων, εμένα η λέξη αμύγδαλο πάντα θα μου φέρνει στο νου την εικόνα του φρέσκου τσάγαλου εγκλωβισμένου στο σκληρό του τσόφλι και κουκουλωμένου στο μισάνοιχτο πρασινωπό χοντροβράκι του, ενώ δίπλα μια πέτρα στο πεζούλι είναι έτοιμη να τ'απελευθερώσει... 

Το λύφι (ή η λούφ-φα) του μπαξέ μου!

Αν μού'λεγε κανείς, μερικά χρόνια πριν, ότι παρέα με τις μελιτζάνες και τ'αγγούρια απ'τον κήπο, θα μάζευα και σφουγγάρια, θα τον κυττούσα λιγάκι περίεργα! Πρόπερσι, όμως, ένας φίλος μού'στειλε κάτι μαύρα σποράκια, σαν πασατέμπους ντυμένους για μνημόσυνο. "Τί νά'ναι αυτά;" "Σφουγγάρια, από κείνα που πουλάν στα φαρμακεία συνήθως, τα λύφια." "Και πού να τα φυτέψω; Τί σόι φυτό γίνεται;" "Σκαρφαλώνει. Αναρριχώμενο." Εκείνη τη χρονιά είχε περάσει ο καιρός και δεν τα φύτεψα. Την επόμενη, μας τα χάλασε ο καιρός κι όλοι οι καρποί σαπίσανε πριν καν μεστώσουνε. Ευτυχώς είχα κρατημένα δυο-τρία παλιά σπόρια για να ξαναφυτέψω. Φέτος, με τις ατελείωτες ζέστες και τους καύσωνες, αυτά βρήκαν τη χαρά τους! Θέλει ζέστες λοιπόν...

Τίποτ' άλλο δεν ήξερα για το φυτό τούτο... Φύτεψα τους σπόρους σ'ένα γλαστράκι και περίμενα. "Κολοκυθιές είναι αυτές;" με ρωτούσανε. "Όχι, σφουγγάρια.." κι έβλεπα μια γκριμάτσα δυσπιστίας στο πρόσωπο και χαμογελούσα! Μια χαρά θα μπέρδευε κανείς τα πρώτα τους φυλλαράκια. Όταν ξεπεταχτήκαν λίγο τα μεταφύτεψα δίπλα στην κληματαριά. Κι αρχίσαν να σκαρφαλώνουνε και ν'αγκαλιάζονται με τη σταφίδα. Κόντεψα να τα ξεχάσω, τρυπωμένα μες στα κληματόφυλλα, όταν μια μέρα σηκώνω το κεφάλι ψηλά και βλέπω να κρέμονται κάτι πρασινωπά μαρκούτσια απ'το κλήμα. "Μωρέ έβγαλε αγγούρια η κληματαριά;" γέλασα! "Α, να δεις τούτα είναι τα λύφια! Γίνανε τελικά!" θυμήθηκα κι άρχισα να το χαίρομαι! Όλα τούτα πέρσι... αλλά μόλις πήραν να ωριμάσουν, οι ασταμάτητες βροχές τα σαπίσανε.

Φέτος, όμως, η κρεβατιά γέμισε όμορφα κίτρινα λουλούδια! Οι καρποί πήραν τα πάνω τους και σήμερα το πρωί αντίκρυσα τον πρώτο ξεραμένο. "Τώρα λογικά θά'ναι έτοιμο.." υπέθεσα και τό'κοψα με αγωνία! Προσεκτικά πήγα να βγάλω το ξεραμένο φλούδι: "Μωρέ θά'χει τίποτα μέσα, ή θά'ναι τζούφιο;". Και τσουπ, ξεπρόβαλε το σφουγγαράκι! Όλε! Μικρό μεν, σε σχέση μ'άλλα πού'χω δει, αλλά ωραιότατο. Και γεμάτο σπόρους. Κι άρχισα να το ταρακουνάω, η καημένη, για να πέσουν οι σπόροι. Τελικά τα κατάφερα. Τον σπόρο για του χρόνου τον σιγουρέψαμε... τώρα περιμένουμε να δούμε αν θα τα καταφέρουν και τα συντρόφια του, ώστε να μαζέψουμε τα σφουγγάρια της χρονιάς!

Κι άνοιξα τον υπολογιστή, μπας και βρω πληροφορίες. χμ... Στα ελληνικά όχι και πολλά.. Μία μού'κανε εντύπωση: "Στην Ασία και στην Αφρική, το φρούτο τρώγεται και σα λαχανικό!" Μωρέ μπράβο! Ίσως κάποιες ποικιλίες.. Σε κάτι ξένες ιστοσελίδες είδα πως για να βγουν εύκολα τα σπόρια δεν το ξεφλουδίζεις πρώτα, αλλά το κόβεις στη μεριά του κοτσανιού και το τινάζεις. Θα το δοκιμάσουμε κι αυτό. Αφού το ξεφλουδίσεις, λέει, το πλένεις καλά με πίεση να ξασπρίσει και μετά το στεγνώνεις στον ήλιο. Μάλιστα, διάβασα, ότι είναι καταλληλότατο και για σφουγγαράκι πιάτων! Αμέ! Γιατί όχι; Και κολλημένα ταψιά θα καθαρίζει αυτό με την αγριάδα του. Οπότε το λύσαμε και το θέμα των σφουγγαριών του σπιτιού, είτε για πιάτα, είτε για το κορμί μας! Αυτό θα πει αυτονομία σε καιρούς δύσκολους!!!

Σε μια σύγχρονη εγκυκλοπαίδεια πού'χω στον υπολογιστή δε βρήκα τίποτα σχετικό με το λύφι, με όσες ονομασίες κι αν δοκίμασα να ψάξω. Σε κάτι παλαιότερες και πολυτιμότερες, όμως, το ανακάλυψα ως ελλύφη!  Όπως και στο περίφημο "Φυτολογικόν Λεξικόν" του Π.Γ.Γενναδίου:

Αυτά λοιπόν περί φυσικών σφουγγαριών και ελλυφίων που φυτρώνουν στον μπαξέ μου! :)