Έγραφα εδώ ("εκεί, στον Άγιο Χαράλαμπο...") τρία χρόνια πριν, τέτοια μέρα...
Φέτος, λοιπόν, ο ήλιος χαμογέλασε στο σπιτικό του Άη Χαραλάμπη! Φέτος, δε χωρούσε δικαιολογία! Ο καιρός σαν να γαλήνεψε, το ενοχλητικό τσουρόβροχο σταμάτησε, η ατμόσφαιρα γλύκανε.. Και το μικρό ξωκλήσι ετοιμάστηκε, επιτέλους, να υποδεχτεί τις λιγοστές ανθρώπινες ανασαμιές που το είχαν ακόμη στη θύμισή τους.. Φτωχικά, όπως πάντα, στο τέλος του χειμώνα, με λιγοστά ανθάκια, τσουρουφλισμένα απ'τον αγέρα, να στολίζουν την εικόνα του.. Αλλά η θύρα του ανοιχτή, το χαμηλό κατώφλι χαμογελαστό, τα κεράκια στριμωγμένα να στραφταλίζουν τις σχεδόν ενωμένες φλόγες τους.. Ο άρτος, το κρασί, το λάδι και το στάρι εκεί, να ευλογηθούν, να μοιραστούν στο κοινό "συμπόσιο" των λιγοστών...
Ο Άγιος Χαράλαμπος, λοιπόν, με το μαρτυρικό θάνατο και το λαμπερό όνομα, σχετίζεται με πλήθος εθίμων οι ρίζες των οποίων φτάνουν στην αρχαιότητα.. Είχα αναφέρει, τότε, πως θεωρείται ο προστάτης της πανώλης (αλλά και, γενικότερα, των επιδημιών), που θέριζε κόσμο και κοσμάκη κάποιες εποχές.. Κατέγραφε ο Γεώργιος Μέγας ("Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας"):
" Κυρίως του αφιερώνουν, κάθε χρόνο ή κάθε 3 ή 4 χρόνια, μια ποδιά ή ένα πουκαμισάκι, που κατασκευάζεται, με ολότελα μαγικό τρόπο, από μονομερίτικο πανί. Γυναίκες και κορίτσια του χωριού μαζεύονται νύχτα σ'ένα σπίτι και εκεί ξεκουκκίζουν βαμβάκι, γνέθουν και υφαίνουν ' το πανί που με αυτόν τον τρόπο κατασκευάζεται μονόμερα, με πολλές μαγικές διατυπώσεις, έχει εξαιρετική μαγική δύναμη. Όπως φαίνεται, με μονομερίτικο πανί κατασκευάστηκε κάποτε, σε καιρό επιδημίας, πουκάμισο, από το οποίο θα πέρασαν όλοι οι κάτοικοι του χωριού, ύστερα το πέταξαν και μαζί πετάχτηκε και η ασθένεια και σώθηκε το χωριό. Από τότε θα παρέμεινε η συνήθεια ν'αφιερώνεται ένα τέτοιο πουκάμισο στον άγιο Χαράλαμπο, που θεωρείται διώκτης της Πανώλης."
Ο Νικόλαος Πολίτης, ο έτερος μεγάλος μας λαογράφος, αναφέρει σχετικά στα "Λαογραφικά Σύμμεικτα Γ'":
Και δε μπορώ, εδώ, να μην κάνω μια παρένθεση και να παραθέσω τούτη τη γλαφυρογραμμένη ναξιώτικη παράδοση που αναφέρεται στην παραπάνω υποσημείωση (Νικολάου Πολίτου, "Παραδόσεις") σχετικά με το μονομερήτικο πουκάμισο. Διαβάζεται σαν παραμύθι απ'τα παλιά...:
Κι επανερχόμαστε στον Άη Χαραλάμπη μας..
Ο Γεώργιος Μέγας αναφέρει ακόμη ότι ο άγιος τούτος "λατρεύεται από τους βοσκούς και γενικά τους κτηνοτρόφους" και πως στην Πυλία "τον άγιο Χαράλαμπο τον φυλάνε οι τσοπάνηδες για το φίδι", ενώ στο Κατσιδόνι της Κρήτης "τον λειτουργά όποιος τα ζώα του δεν επηγαίνουν καλά και τάσσεται να του τα θεραπεύσει".
Το πιο εντυπωσιακό, όμως, έθιμο που σχετίζεται με τον άγιο Χαράλαμπο κι έχει τις ρίζες του βαθιά στην αρχαιότητα, είναι το πανηγύρι με τη δημοτική θυσία ταύρου στην αγία Παρασκευή της Λέσβου, κοινώς "το κουρμπάνι".. Κουρμπάνια γίνονταν με αφορμή την εορτή αρκετών αγίων, ιδιαίτερα στην περιοχή της Θράκης, και η όλη διαδικασία δεν περιοριζόταν, σαφώς, στη σφαγή ενός ζώου, αλλά αποτελούσε θυσία την οποία ακολουθούσε κοινό συμπόσιο με συμμετοχή-κοινωνία όλης της κοινότητας. Το συγκεκριμένο έθιμο καταγράφει χαρακτηριστικά ο Γεώργιος Μέγας ("Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας"):
Τέλος, ο Φίλιππος Βρετάκος ("Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των") μας πληροφορεί πως: "Οικογένειαι που είχον ανύπαντρα κορίτσια, επήγαιναν εις την Εκκλησίαν προσφοράς και ήναπτον "άσπρες λαμπάδες", δια να βοηθήση ο Άγιος να υπανδρευθούν εντός του έτους.".
Φέτος, λοιπόν, ο ήλιος χαμογέλασε στο σπιτικό του Άη Χαραλάμπη! Φέτος, δε χωρούσε δικαιολογία! Ο καιρός σαν να γαλήνεψε, το ενοχλητικό τσουρόβροχο σταμάτησε, η ατμόσφαιρα γλύκανε.. Και το μικρό ξωκλήσι ετοιμάστηκε, επιτέλους, να υποδεχτεί τις λιγοστές ανθρώπινες ανασαμιές που το είχαν ακόμη στη θύμισή τους.. Φτωχικά, όπως πάντα, στο τέλος του χειμώνα, με λιγοστά ανθάκια, τσουρουφλισμένα απ'τον αγέρα, να στολίζουν την εικόνα του.. Αλλά η θύρα του ανοιχτή, το χαμηλό κατώφλι χαμογελαστό, τα κεράκια στριμωγμένα να στραφταλίζουν τις σχεδόν ενωμένες φλόγες τους.. Ο άρτος, το κρασί, το λάδι και το στάρι εκεί, να ευλογηθούν, να μοιραστούν στο κοινό "συμπόσιο" των λιγοστών...
Ο Άγιος Χαράλαμπος, λοιπόν, με το μαρτυρικό θάνατο και το λαμπερό όνομα, σχετίζεται με πλήθος εθίμων οι ρίζες των οποίων φτάνουν στην αρχαιότητα.. Είχα αναφέρει, τότε, πως θεωρείται ο προστάτης της πανώλης (αλλά και, γενικότερα, των επιδημιών), που θέριζε κόσμο και κοσμάκη κάποιες εποχές.. Κατέγραφε ο Γεώργιος Μέγας ("Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας"):
" Κυρίως του αφιερώνουν, κάθε χρόνο ή κάθε 3 ή 4 χρόνια, μια ποδιά ή ένα πουκαμισάκι, που κατασκευάζεται, με ολότελα μαγικό τρόπο, από μονομερίτικο πανί. Γυναίκες και κορίτσια του χωριού μαζεύονται νύχτα σ'ένα σπίτι και εκεί ξεκουκκίζουν βαμβάκι, γνέθουν και υφαίνουν ' το πανί που με αυτόν τον τρόπο κατασκευάζεται μονόμερα, με πολλές μαγικές διατυπώσεις, έχει εξαιρετική μαγική δύναμη. Όπως φαίνεται, με μονομερίτικο πανί κατασκευάστηκε κάποτε, σε καιρό επιδημίας, πουκάμισο, από το οποίο θα πέρασαν όλοι οι κάτοικοι του χωριού, ύστερα το πέταξαν και μαζί πετάχτηκε και η ασθένεια και σώθηκε το χωριό. Από τότε θα παρέμεινε η συνήθεια ν'αφιερώνεται ένα τέτοιο πουκάμισο στον άγιο Χαράλαμπο, που θεωρείται διώκτης της Πανώλης."
Ο Νικόλαος Πολίτης, ο έτερος μεγάλος μας λαογράφος, αναφέρει σχετικά στα "Λαογραφικά Σύμμεικτα Γ'":
Και δε μπορώ, εδώ, να μην κάνω μια παρένθεση και να παραθέσω τούτη τη γλαφυρογραμμένη ναξιώτικη παράδοση που αναφέρεται στην παραπάνω υποσημείωση (Νικολάου Πολίτου, "Παραδόσεις") σχετικά με το μονομερήτικο πουκάμισο. Διαβάζεται σαν παραμύθι απ'τα παλιά...:
Κι επανερχόμαστε στον Άη Χαραλάμπη μας..
Ο Γεώργιος Μέγας αναφέρει ακόμη ότι ο άγιος τούτος "λατρεύεται από τους βοσκούς και γενικά τους κτηνοτρόφους" και πως στην Πυλία "τον άγιο Χαράλαμπο τον φυλάνε οι τσοπάνηδες για το φίδι", ενώ στο Κατσιδόνι της Κρήτης "τον λειτουργά όποιος τα ζώα του δεν επηγαίνουν καλά και τάσσεται να του τα θεραπεύσει".
Το πιο εντυπωσιακό, όμως, έθιμο που σχετίζεται με τον άγιο Χαράλαμπο κι έχει τις ρίζες του βαθιά στην αρχαιότητα, είναι το πανηγύρι με τη δημοτική θυσία ταύρου στην αγία Παρασκευή της Λέσβου, κοινώς "το κουρμπάνι".. Κουρμπάνια γίνονταν με αφορμή την εορτή αρκετών αγίων, ιδιαίτερα στην περιοχή της Θράκης, και η όλη διαδικασία δεν περιοριζόταν, σαφώς, στη σφαγή ενός ζώου, αλλά αποτελούσε θυσία την οποία ακολουθούσε κοινό συμπόσιο με συμμετοχή-κοινωνία όλης της κοινότητας. Το συγκεκριμένο έθιμο καταγράφει χαρακτηριστικά ο Γεώργιος Μέγας ("Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας"):
Τέλος, ο Φίλιππος Βρετάκος ("Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των") μας πληροφορεί πως: "Οικογένειαι που είχον ανύπαντρα κορίτσια, επήγαιναν εις την Εκκλησίαν προσφοράς και ήναπτον "άσπρες λαμπάδες", δια να βοηθήση ο Άγιος να υπανδρευθούν εντός του έτους.".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου