Σάββατο 16 Μαρτίου 2013

Χάσκα και φωτιές!

Έχω σπάσει το κεφάλι μου να θυμηθώ που πρωτοδιάβασα για τη "χάσκα"! Αδυνατώ... Κι ας έχω ανοίξει γύρω μου ένα σωρό λαογραφικά βιβλία... Κάπου αλλού ήτανε.. Τό'χε πάρει το μάτι μου σαν αναφορά σ'ένα ξεχασμένο έθιμο κάπου βορειοελλαδίτικα.. Θυμάμαι πολύ καλά, όμως, πόση εντύπωση μού'κανε, δυο-τρία χρόνια πριν, όταν πήρε τ'αυτί μου σε μια κουβεντούλα "Θυμάσαι εκείνες τις απόκριες τί γέλιο κάναμε με τη χάσκα, όταν είχαμε μαζευτεί....". Πετάχτηκα πάνω! "Κάνετε χάσκα την αποκριά;!" "Κάνουμε!" "Ακόμη;!" "Ε,να, πέρσι δεν κάναμε...Πότε ήταν; Έχουμε λίγα χρόνια που δεν κάναμε.." "Φέτος θα κάνουμε;!" ρώτησα όλο αγωνία... "Να κάνουμε, γιατί να μην κάνουμε;" Το καταχάρηκα, λοιπόν, που βρήκα ζωντανό -έστω σε λίγους- το έθιμο τούτο το ξεχασμένο και, επιπλέον, όχι από μια "φολκλορική" αναβίωση, αλλά από φυσική συνέχεια και μάλιστα στα χωριά μας!


Το έθιμο τούτο συναντάται στον ελλαδικό χώρο με διάφορες παραλλαγές και λαμβάνει χώρα την Κυριακή της Τυρινής κατά το τελευταίο αρτύσιμο γεύμα της αποκριάς. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο συνήθως κατέχει το αυγό (που μερικές φορές, όμως, δίνει τη θέση του στον νηστίσιμο χαλβά), καθώς είναι η τελευταία μέρα που μπορεί να καταναλωθεί πριν τη μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής και μέχρι τη μέρα της Ανάστασης, όπου και πάλι θα ανακτήσει τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στο χαρμόσυνο δείπνο που ακολουθεί! Με άλλα λόγια, με αυγό βουλώνουμε το στόμα μας καθώς κλείνει το Τριώδιο και ξεκινάει η Σαρακοστή, με αυγό το ξεβουλώνουμε μετά την Ανάσταση!


Ένα βρασμένο καλά και καθαρισμένο αυγό δένεται από μια κλωστή απ'το ταβάνι του σπιτιού, πάνω απ'το τραπέζι όπου έχει μαζευτεί η οικογένεια και κάποιος αναλαμβάνει να ταλαντώσει το σκοινί, ενώ όλοι οι παρευρισκόμενοι προσπαθούν να το γραπώσουν με το στόμα! Σε κάποιες παραλλαγές κρεμιέται κι από τον πλάστη με τον οποίο ζυμώνουν οι γυναίκες -ή κάποιο άλλο μακρύ ξύλο- που ένας αναλαμβάνει να το κρατάει και να το κουνά, σαν καλάμι του ψαρέματος, ενώ οι υπόλοιποι προσπαθούν με το στόμα να το πιάσουν.


"Τέλος οι μασκαράδες μαζεύονταν στα συγγενικά ή φιλικά τους σπίτια, γλεντούσαν κι έπαιζαν ένα παιχνίδι τη "Χάσκα". Κρεμούσαν με μια κλωστή, απ'το ταβάνι, ένα αυγό. Αυτό το γύριζαν γύρω-γύρω, και χωρίς τη βοήθεια των χεριών, προσπαθούσαν να πιάσουν με το στόμα τους το αυγό. Όποιος κατόρθωνε να το πιάσει ήταν ο κερδισμένος." ("Κοντά στις ρίζες μας", Λαογραφικά Μαγνησίας, Μαθητ.Κοινότ. Στ2 τάξης 11ου Δημοτικού Σχολείου Βόλου, 1984)

Σημειώνει ο λαογράφος μας Γεώργιος Μέγας στα "Ζητήματα ελληνικής λαογραφίας", τεύχος 3ον:





Την ίδια μέρα μάλιστα, το αυγό, πρωταγωνιστούσε και σε ένα είδος πυρομαντείας:



Η Κυριακή της Τυροφάγου αποτελεί στο τέλος της τρίτης βδομάδας των Απόκρεω, της μεταβατικής βδομάδας προς την νηστεία της Σαρακοστής όπου εθιμικά δεν καταναλώνεται πλέον κρέας, αλλά μονάχα τα προϊόντα των ζωικών οργανισμών, όπως το τυρί, το γάλα και το αυγό.

"Πάει ου κριάτους πέθανι
ψουχουμαχάει κι ου τύρους
κι παίρνει τη bεριφανιά
ου σκόρδους κι ου κρουμύδους!",

μας διασώζει το παλιό στιχάκι ο π.Κωνσταντίνος Καλλιανός στα λαογραφικά του Κλήματος Σκοπέλου ("Σεργιάνι σε ξεχασμένα μονοπάτια").

Τα έθιμα της ημέρας, πέρα από τις καθιερωμένες μασκαράτες, ήταν πάρα πολλά. Σημαντικό εξ αυτών οι συμβολικότατες "φωτιές", όπως και κατά την παραμονή της γεννήσεως του Άη-Γιαννιού, αλλά και κατά τις παραμονές των Χριστουγέννων. Βέβαια, ακόμα και σήμερα έχουμε την παραδοσιακή καύση του Καρνάβαλου. Αλλά ας δούμε και μερικά ακόμη σχετικά στοιχεία από τα "Ζητήματα ελληνικής λαογραφίας" του Μέγα:



Καλή Αποκριά!!!

14 σχόλια:

  1. Όλγα μου, Όλγα μου...να ήξερες τι μου θύμησες; Ιδέα δεν είχα αν το έθιμο λέγεται χάσκα. Ίσως εμείς οι Θρακιώτες το λέμε αλλιώς. Όμως το έζησα τα πρώτα παιδικά μου χρόνια. Κυριακή βράδυ της Τυρινής έδενε η μάνα το αβγό σε μια κλωστή και το κρέμαγε ψηλά, με τα χέρια πίσω προσπαθούσαμε να πιάσουμε με το στόμα το αβγό που γύριζε σε κυκλική περιφορά. Δεν ήταν καθόλου εύκολο, γλιστρούσε το ευλογημένο και δώστου ν' ανοίγουμε το στόμα και δώστου γέλια και φυσικά κατέληγε όχι στον πιο επιδέξιο, αλλά στον πιο πονηρό. Έλεγε ο πατέρας πως πρέπει να κρατάμε "τ' αντέτι" και παρόλο που παιδιά ήμασταν δεν ξανατρώγαμε αβγό μέχρι την Ανάσταση.
    Αχ Όλγα μου τι χρόνια! Πόσο χάρηκα που το ξανάζησα μέσα απ' την ανάρτησή σου.
    Να είσαι καλά!
    Καλά Κούλουμα και Καλή Σαρακοστή!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Καλώς την! Καλημέρα Αννικα μου! Λοιπόν, ειλικρινά σου μιλάω, εσένα είχα στον νου μου όταν έβαζα τον σύνδεσμο για αυτήν την ανάρτηση, γιατί είμαι σχεδόν σίγουρη ότι το'χω διαβάσει σαν έθιμο για τα μέρη σας. Κι ελπιζα πως θα'χεις αναμνήσεις σχετικά και θα μας τις αναφέρεις!! Όπως κι έγινε! Πολύ χάρηκα κι εγώ, Αννικα μου! Καλά, μπορεί και να μην το αναφεραν παντου ως "χασκα", δεν ειναι κι απαραίτητο να ειχε κάποια ονομασία. Πάντως τότε ο κόσμος βίωνε και τις γιορταδες και τη Σαρακοστη και την κάθε μέρα, τέλος πάντων, με άλλο νόημα... όχι σαν σήμερα που κατέληξαν όλες ίδιες...
      Καλά Κούλουμα, Αννικα μου! Καλή κι ευλογημένη Σαρακοστή!

      Διαγραφή
  2. Όμορφα έθιμα! Προσθέτουν νόημα στις μέρες μας και εκαιρίες για παρέα και διασκέδαση. Τυχεροί όσοι τα έζησαν και τα θυμούνται για να τα διηγούνται σε μας.
    Σ'ευχαριστώ Όλγα μου :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Τούτο ειδικά της "χάσκας" είναι τόσο απλό κι ευχάριστο που, απορώ, που παραμερίστηκε. Ίσως γιατί δε μαζεύονται πια οι οικογένειες με τα παιδιά τη μέρα της Τυρινής, ίσως γιατί ο περισσότερος κόσμος δεν νηστεύει ακόμη κι αν μαζεύεται οικογενειακά, οπότε δεν υπάρχει η λαχτάρα του αρτύσιμου αυγού που θα ξαναφαγωθεί μετά από πενήντα μέρες, ίσως, ακόμη χειρότερα, γιατί τα μάτια όλων είναι πια καρφωμένα στην τηλεόραση ή σε ένα κινητό...
      Νά'σαι καλά Μαρία μου...

      Διαγραφή
  3. Ποτέ δεν το έχω ακούσει αυτο το εθιμο Ολγα μου και τωρα βλέπω ότι και η Αννίκα από πάνω το ήξερε..πόσα ακομα τετοια έθιμα να έχουν χαθεί απο την λεγόμενη πρόοδο ..
    Ειμαι σίγουρη ότι θα επεφτε πολύ γέλιο...
    Να είσαι καλα να έχεις ένα όμορφο μήνα ..καλή Σαρακοστη..😊

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Εγώ που το έζησα δυο φορές, Ρούλα μου, σε διαβεβαιώ πως όντως έπεσε πάρα πολύ γέλιο!!! Ειδικά στη δεύτερη περίπτωση περάσαμε αξέχαστα!
      Καλή Σαρακοστή!

      Διαγραφή
  4. Η συχωρεμένη η μητέρα μου μας ανέφερε το έθιμο της χάσκας που γινόταν στο σπίτι τους στο Μούρεσι του Πηλίου .Ήταν πολύ διασκεδαστικό και πολύ δύσκολα μπορούσε κάποιος να το πιάσει το αυγό με το στόμα του .Τα χέρια ήταν πίσω από την πλάτη .Κρατούσε πολλή ώρα και όλη αυτή την ώρα τα γέλια ακούγονταν παντού

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ναι, σε πολλά χωριά εδώ στο Πήλιο το συνηθιζανε! Κάποιοι εναπομειναντες το κάνουν ακόμη!Ευχαριστώ για την πληροφορία και για το Μούρεσι! Όντως είναι πολύ διασκεδαστικό. Αξίζει να το αναβιωσετε! Καλή Σαρακοστή εύχομαι!

      Διαγραφή
  5. Ολγα, αυτο το εθιμο της " χασκας " φανταζομαι ναχει πολυ πλακα οταν θα υπαρχει μεγαλη παρεα ... και το αυγο κανει κρουαζιερα και στασεις σ ολα τα στοματα!
    Αλλα προσοχη ....ο κορονοιος ειναι ακομα εδω!!!
    Βασω Τ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Τρελοκομείο!!! Δεν κινδυνεύεις εσύ από ιούς, δε σε αντέχουν!!!!! Άσε που, έτσι κι αλλιώς, δεν υπήρχε περίπτωση να αρπάξει αλλος το αυγό αν συμμετειχες εσύ!!!!

      Διαγραφή
    2. Α! Και δεν κάνει στάσεις σε όλα τα στόματα! Όποιος πρόλαβε το άρπαξε!!!

      Διαγραφή
    3. Βασω Τ.
      Χαχα!
      Το ξερω πως ειναι πολυ δυσκολο ..!
      Στο τελος απο την πολυ προσπαθεια θα καταντησουν ολοι σαν " το σκυλι του Παβλοφ "!

      Διαγραφή
  6. Βασω Τ.
    Χαχα!
    Το ξερω πως δεν ειναι ευκολο!
    Στο τελος καταντανε ολοι σαν το "σκυλι του Pavlof"!

    ΑπάντησηΔιαγραφή