πεταλώνοντας τ'άλογα

Ίσως οι  Κένταυροι να κρύφτηκαν εδώ και χρόνια, βαθιά μέσα στις σπηλιές τους στο δασωμένο βουνό, στο εινοσίφυλλον Πήλιο, ίσως ο  Χείρων νά'γινε αστερισμός και να μας άφησε για οδηγό μοναχά τα μισοσβησμένα χνάρια του κι ένα μακρινό ποδοβολητό που συντροφεύει εκείνους που θυμούνται ν'αφουγκράζονται στις μοναχικές διαδρομές τους, όμως βουνό των Κενταύρων δίχως άλογα δε γίνεται... Κι ίσως ό,τι πιο μαγευτικό μπορεί να σου χαρίσει ο τόπος τούτος είναι μια νυχτερινή πορεία, κάτω από τα αστέρια, καβάλα στ'άλογα με κάποιον που αγαπάς...
Κι αν ξεκινήσεις τέτοιες βόλτες, άντε να σου κάνει καρδιά να τις σταματήσεις! Μοναχά σαν φαγωθούν τα πέταλα και ψάχνεις απεγωσμένα να βρεις εύκαιρο πεταλωτή, πριν φας τη γλίστρα αγκαλιά με το άλογο σε καμιά απότομη κατηφοριά! Κι έτσι ξεκινά η διαδικασία του πεταλώματος, που είναι απαραίτητο, καθώς "Η πετάλωσις αφ'ενός προστατεύει την οπλήν του ζώου από φθοράς εκ τριβής κλπ, και εξασφαλίζει την διατήρησιν του κανονικού σχήματός της, προλαμβάνουσα τυχόν παραμορφώσεις, αφ'ετέρου συμβάλλει εις την θεραπείαν παθολογικών τινών παραμορφώσεων της οπλής." ("Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν "Ηλίου""). Αλλά θέλει ιδιαίτερη προσοχή, ο τεχνίτης νά'ναι πρώτος μάστορας, να μην τυχόν και πληγώσει το ζώο και του προκαλέσει βλάβες.
Να καθαριστεί καλά η οπλή, να κοπεί το νύχι, να προσαρμοστεί σωστά το κατάλληλο σε μέγεθος πέταλο...

Εδώ συνηθίζουν να χρησιμοποιούν δυο ειδών πέταλα. Την "πλάκα" που είναι σαν στρογγυλεμένο πλακίδιο και καλύπτει όλο το πέλμα του αλόγου, για να προστατεύει τα ζώα που κινούνται στα καλντερίμια ή που μεταφέρουν υλικά σε οικοδομές κι εργαστήρια (από τις πέτρες, τυχόν καρφιά, κ.α.) και τον "αλτσά", το γνωστό μας ημικυκλικό έλασμα, που προτιμάται για βόλτες στην άσφαλτο και κρατάει πιο σταθερό το άλογο ώστε να μην γλιστρήσει, ειδικά στις κατηφοριές.

Προσοχή και πλήθος εργαλεία για να εφαρμοστεί σωστά το καινούριο παπουτσάκι του αλόγου στην οπλή, χωρίς να το πληγώσουν τα καρφιά...

Πέταλο, λοιπόν, από το αρχαιοελληνικό πέταλον και το πετάννυμι που σημαίνει απλώνω, ανοίγω, εκτείνω. Από την ίδια ρίζα "ΠΕΤ-" και τα πέτομαι, πετάω, πτερό... έτσι όπως απλώνουν τις φτερούγες τους τα πουλιά και διασχίζουν τον ουρανό...

Πέταλον:

1. Το φύλλον // Επί ανθέων, το φύλλον της στεφάνης του άνθους // γεν. τα άνθη // μτφ."ευδαιμονίας πέταλον", επί του εκ κλάδων ελαίας στεφάνου των Ολυμπιακών αγώνων // "νεικέων πέταλα", φιλόνικοι ψήφοι // "ωκεανού πέταλα", αι πηγαί
2. το πεπλατυσμένο μετάλλινον έλασμα, το έχον σχήμα φύλλου // μτφ.πύρινα πέταλα, οι αστέρες // ομ.μτφ. η φέτα // ειδ.ανατομ. παν μόριον πεπλατυσμένον συνιστάμενον εξ οστεϊνης ή χονδρώδους ουσίας είτε εξ ινώδους ιστού
3. νεώτ.κ.δημ. σιδηρούν έλασμα προσηλούμενον επί της πελματικής επιφανείας της οπλής των ιπποζυγίων

("Μέγα Λεξικόν όλης της Ελληνικής Γλώσσης", Δ.Δημητράκου)

Το απλωμένο, το φύλλο, το πεπλατυσμένο, το πέταλο των λουλουδιών, των δέντρων και των αλόγων.. μια λέξη που πρωτοσυναντάμε στον Όμηρο... (Οδ.τ520):

Και σε απόδοση στη νεοελληνική, του Κώστα Δούκα:

ο Επιτάφιος της Παναγιάς..

"...έρχεται στις 15 Αυγούστου η Κοίμηση της Θεοτόκου "της Παναγίας ή της Παναγιάς", πόυ'ναι η μεγαλύτερη γιορτή του μήνα και μια απ'τις μεγάλες γιορτές του χρόνου. Απ'όλο τον λαό μας θεωρείται η γιορτή αυτή σαν "το Πάσχα του Καλοκαιριού".[...]

Με τ'όνομά της ο λαός μας έπλασε ένα σωρό ιστορίες κι είδε αμέριστη και ζωντανή τη βοήθειά της στις πιο δύσκολες μέρες της ζωής του. Έτσι, δέθηκε πιότερο με την ύπαρξή της και σεβάστηκε απόλυτα την παρουσία της. Μπροστά δε στη θεία και πάναγνη μορφή της, με το θλιμμένο χαμόγελο, γονάτισε πολλές φορές και γέμισε την ψυχή του με δύναμη κι ελπίδες, με κουράγιο και καρτερικότητα.

Γι'αυτό, ανήμερα της Παναγιάς όλα σχεδόν τα ξωκλήσια και μοναστήρια γεμίζουν από κόσμο. Κι ακόμα φέρνουν εδώ τραβώντας πολλά ζωντανά για τάματα, βόδια, άλογα, αρνοκάτσικα, προβατίνες, κριάρια, γίδες, τραγιά, ένα σωρό ζωντανά. Ένα σωρό τάματα για τα κακά πού'διωξε η Μεγαλόχαρη. [...]

Μερικοί μάλιστα τσελιγκάδες την ημέρα αυτή κάνουν και τα συμβόλαια με τους μπιστικούς. Όπου νά'ναι έρχεται χειμώνας και τί θα κάνουν χωρίς αυτούς τους φυλαχτάρηδες; Όσο μεγάλο κι αν είναι το βλαχοσόι δεν φτάνει ποτέ για ένα τρανό τσελιγκάτο." (Βασίλη Λαμνάτου, "Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας")
Όπως καταγράφει κι ο έτερος σημαντικός λαογράφος μας, Γεώργιος Μέγας, τη μέρα αυτή "σε μερικούς μόνο τόπους συνηθίζουν να κάνουν τότε τα συμβόλαια οι τσελιγκάδες με τους πιστικούς", αλλά και " ν'απαλλάσσονται οι υπηρέτες από κάθε εργασία και να παρέχεται απολυσιό, δηλαδή ελευθερία να μπαίνουν στ'αμπέλια και τους κήπους". ("Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας").

 

Για τη μέρα τούτη δεν αναφέρονται πολλά έθιμα, πέρα από τα κατά τόπους πανηγύρια ή λιτανείες. Χαρακτηριστική, όμως, είναι η περιφορά του Επιταφίου της Παναγιάς, που λαμβάνει χώρα σε ορισμένα μέρη του τόπου μας. "..στην Πάτμο, την Κασσιόπη της Κέρκυρας κ.α., στολίζεται με λουλούδια και περιφέρεται, ενώ οι πιστοί ακολουθούν με αναμμένα κεριά.." αναφέρει ο Γ.Μέγας, ενώ ο Δημήτριος Λουκάτος ("Τα καλοκαιρινά") συμπληρώνει "Συνηθίζουν και σήμερα, σε μερικούς ελληνικούς τόπους, να ψάλλουν Επιτάφιο Θρήνο στην Παναγιά, και να περιφέρουν τον μικρό ξύλινο επιτάφιό της (κουβούκλιο) τη νύχτα. (Πάτμος, Ικαρία, Σάμος, Κίμωλος, Κύθηρα, Ιθάκη, Παξοί, Κέρκυρα,κ.α.. Δείγμα Επιταφίου της Παναγίας βρίσκεται στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών.)". Έτσι και χθες το βράδυ, σ'ενα από τα παραλιακά χωριά μας, έλαβε χώρα η περιφορά του Επιταφίου της Παναγιάς, με την παρουσία ενός μεγάλου πλήθους πιστών να συνοδεύει την νυχτερινή πομπή...

Χρόνια πολλά σε όλους!