Ο `Αγιος Τρύφωνας των αμπελιών

Τρύφωνα πολύκαρπε,

έλα δω στ'αμπέλι μου

και στο χωραφάκι μου

να φάμε και να πιούμε

Ο Φεβρουάριος ξεκινάει με τα "Συμόγιορτα", δηλαδή τρεις γιορτές που η μία διαδέχεται την άλλη, του Αγίου Τρύφωνα, της Υπαπαντής και του Αγίου Συμεών. Λέγεται, μάλιστα, πως "`Αι-Τρύφωνας τριβ', Υπαπαντή πλαθ' κι ο Συμεών σημνειών'". Σε ορισμένες περιοχές κάθε εργασία ήταν απαγορευμένη για τις μέρες τούτες. Ειδικά για του Αγίου Τρύφωνα, λένε πως τη μέρα εκείνη δεν έκοβαν τίποτα με μαχαίρι, για να μην κόψει το σκουλήκι τις ρίζες των κηπευτικών που θα φύτευαν την άνοιξη στα χωράφια.

Ο `Αγιος Τρύφωνας θεωρείται από το λαό μας ως φύλακας των αμπελιών και προστάτης των αγρών, της βλάστησης και της καλλιέργειας, οπότε οι αγρότες τον τιμούσαν ιδιαιτέρως. Να μην ξεχνάμε κιόλας πως κάποια χρόνια πριν, κάθε οικογένεια στην ύπαιθρο, έφτιαχνε το μοσχοβολιστό κρασάκι της, που θα τη συντρόφευε στις κρύες νύχτες του χειμώνα και στα γλέντια του καλοκαιριού, από τ'αμπέλια του κήπου ή του χωραφιού της. Κι ο `Αγιος Τρύφωνας, πέρα από την εξουσία που του προσδίδεται κατά των τρωκτικών που μαστίζουν στους αγρούς, είναι ο άγιος που παριστάνεται ακόμα και στις εικόνες με το κλαδευτήρι στο χέρι και τον γιορτάζουμε την εποχή που ξεκινάνε τα κλαδέματα, τα τόσο σημαντικά για τη μετέπειτα ανάπτυξη του αμπελιού και την ποιότητα του κρασιού που θα μας προσφέρουν τα τσαμπιά του.

Αγρότες, κηπουροί κι ειδικά αμπελουργοί, κάνανε στην εκκλησία αρτοκλασία με κόλλυβα. Σε περιοχές της Ανατολικής Θράκης (Σκόπελος, Πέτρα), πηγαίνανε και λίγα δράμια στάρι στην εκκλησιά, να τα ευλογήσει ο παπάς και γυρίζοντας στο σπίτι να τα ρίξουν μέσα σε άλλο σπόρο. Και, φυσικά, τέτοια μέρα γινόταν αγιασμός τον οποίον και χρησιμοποιούσαν μονάχα για να ραντίσουν τα χωράφια και τα αμπέλια τους.

Οι τοπικές συνήθειες που σχετίζονται με τη γιορτή αυτή ποικίλουν. Στη Φλαμουριά της Έδεσσας, ραντιστές, αλλά και κουδουνοφόροι, σκορπίζονται στα χωράφια για να ραντίσουν, αλλά και να ξυπνήσουν τη γη, να φέρουν την άνοιξη, με τα κουδουνίσματά τους. Στην Ήπειρο, κάναν κουλούρες και τις κυλούσαν στα αμπέλια και τους κήπους τραγουδώντας "Τρύφωνα πολύκαρπε, έλα δω στ'αμπέλι μου και στο χωραφάκι μου, να φάμε και να πιούμε". (Γ.Α.Μέγας). Στα "Αμπέλια" των Δικαίων, στη Θράκη, αφού ράντιζαν με αγιασμό τα χωράφια, άναβαν φωτιές κι έστηναν γλέντι με φαγοπότι. Διοργάνωναν κι αγώνες πάλης με έπαθλο ένα αρνί. Σε πολλές περιοχές δε, κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα όπου και τα μετέφεραν Θρακιώτες πρόσφυγες, κάναν προς τιμήν του και τα γνωστά "κουρμπάνια" (το ζώο που θυσιάζεται, μαγειρεύεται και μοιράζεται στους πιστούς ευλογημένο), έθιμο που αναβιώνει με παραλλαγές, ακόμη και σήμερα.

Ενδιαφέρον δε, παρουσιάζει ένα απόσπασμα του αξιόλογου λαογράφου Γ.Α.Μέγα (Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας), για παραδόσεις που σχετίζονταν με τη μέρα αυτή:

"Στη Στενήμαχο έσφαζαν βόδι (κουρμπάνι), "για να ευχαριστήσουν τον άγιο", και μοίραζαν τα κομμάτια στους κατοίκους. Μετά τη λειτουργία γινόταν και αγώνας πάλης στην πλατεία. "Παλεύουν δυο αντρειωμένοι κι όποιος νικήσει παίρνει βραβείο ένα αρνί". Στο Δρυμό Μακεδονίας ταυτόχρονα με το ράντισμα παραχώνουν και το "κλικούδ' τ' καλλ'κατζάρου" (που θαμνιάζεται Χριστούγεννα, `Αι Βασίλη και Φώτα) και το κόκκινο αυγό της Μ.Πέμπτης ' τα κόβουν κομματάκια και τα θάβουν στ'αμπέλια και στα γεννήματα."

Του Αγίου Τρύφωνα, λοιπόν σήμερα, των αμπελιών και των αγρών, ενός Αγίου φτωχού και ταπεινού, που πέθανε από φρικτά βασανιστήρια σε νεαρή και τρυφερή ηλικία.

Καλό μήνα!

 

(Υ.Γ. Για περισσότερα, βλέπε νεότερη ανάρτηση: Ο Άγιος Τρύφωνας των αμπελιών και των κηπευτικών!)