Του Σταυρού...
"Όταν, λέει, η Αγία Ελένη απορούσε ανάμεσα στους πολλούς σταυρούς, ποιός να ήταν του Χριστού, ένα μυρωδάτο φυτό, ο βασιλικός, της τον αποκάλυψε. Για αυτό και στη σημερινή γιορτή φέρνουν στην εκκλησία γλάστρες ή αγκαλιές βασιλικούς για το Σταυρό.[...]
Για τους γεωργούς η μέρα του σταυρού είναι κι η πιο ευλογημένη αφετηρία της καινούριας "χρονιάς" και της σποράς τους. (Πριν "σταυρώσει" η γη, όπως λένε, να μην αρχίζει κανείς δουλειά στο χωράφι του). Οι νοικοκυρές αναπιάνουν σήμερα το καινούριο προζύμι και φτιάχνουν ένα πρώτο ψωμί, που το μοιράζουν για το καλό στη γειτονιά. (Στη Δ.Μακεδονία παλιότερα το ψωμί αυτό ήταν με περιποιημένα υλικά, το έλεγαν "μπογάτσα" και του έβαζαν μέσα ασημένιο σταυρουδάκι, σα να ήταν πρωτοχρονιάτικη πίτα). Μοιράζουν και καρπούς από τη νέα σοδειά, για το καλό." (Δημητρίου Λουκάτου, "τα φθινοπωρινά")
Σήμερα, λοιπόν, όσες νοικοκυρές θέλουν να πιάσουν το νέο προζύμι της χρονιάς, χρησιμοποιούν το σταυρολούλουδο, κλωναράκια από το βασιλικό που στολίζει το σταυρό. Τούτη η διαδικασία παραλλάσσει από τόπο σε τόπο. (βλ.Έθιμα του Σταυρού.. ) Εδώ, στο χωριό μας στο Πήλιο, παίρνουμε από ένα κλωναράκι βασιλικό από το στολισμένο σταυρό και το αφήνουμε να μουσκέψει σ'ένα βαζάκι με νερό για τρεις μέρες. Με τούτο το νερό (αφού, φυσικά, το ζεστάνουμε λιγάκι) κι αλεύρι πλάθουμε το προζύμι. Αυτό το πρώτο, το φτιάχνουμε αρκετά νερουλό, σα χυλό. Το αφήνουμε μια μέρα σκεπασμένο και την επόμενη προσθέτουμε λίγο νεράκι κι αλεύρι, για να το αυξήσουμε. Τη μεθεπομένη πάλι το ίδιο. Κι ύστερα, το αφήνουμε σκεπασμένο δυο-τρεις μέρες, μέχρι να φουσκώσει και νά'ναι έτοιμο για να φτιάξουμε το ψωμί. Κι ύστερα, κάθε φορά που ζυμώνουμε, κρατάμε και το προζύμι για την επόμενη φορά.
Όσο για το βασιλικό που μοιράζουν στα πανέρια μετά τη λειτουργία, τούτος μπαίνει φυλαχτό πάνω από τα εικονίσματα.. Και μοσκοβολάει όλο το χωριό σήμερα, το ντυμένο στα φθινοπωρινά, καθώς όλος ο κόσμος βγαίνοντας από την εκκλησιά κρατάει μπουκέτα από σταυρολούλουδα..
"Οι ζευγάδες πάνε το μελλοντικό σπόρο τους στην εκκλησιά, να λειτουργηθεί (ευχολογηθεί). Φέρνουν σε πιατάκια ή σε σακουλάκια (τώρα και χάρτινα ή πλαστικά) λιγοστό σπόρο από το κάθε είδος (στάρι, κριθάρι, φακές, βρώμη, ρεβυθια, κουκιά, φασόλια, κ.α.) και τα βάζουν μπροστά στο Άγιο Βήμα, να τα ευλογήσει ο ιερέας. (Υπάρχει ειδική ευχή "επί ευλογήσει σπόρου"). Από την Κύθνο έχουμε μια λεπτομερέστερη και γραφική περιγραφή (1938): "Οι χωρικοί πάνε στην εκκλησιά, κρατώντας ένα μαντηλοσάκουλο, που έχει μέσα σιτάρι, κριθάρι, τριαντάφυλλα, σύκα, σκόρδα, μπαμπάκι, μαλλί, και κερί από κυψέλη. Δένουν το μαντήλι στο τρίποδο που κρατεί τον Σταυρό και το παίρνουν πίσω στο τέλος της λειτουργίας. Το φυλάνε έτσι στο σπίτι τους, ως την ημέρα της σποράς. (Οκτώβριο ή και Νοέμβριο). Και τοτε θα τρίψουν το σκόρδο πάνω στο μέτωπο των βοδιών που θα οργώσουν (για δύναμη και αντιβάσκαμα) και θα παραχώσουν στη γη το μαντήλι με τους καρπούς για την ευλόγηση της παραγωγής". (*Α.Γούναρη, "Η Κύθνος")
Αλλά η Γιορτή του Σταυρού είναι εποχικό ορόσημο για όλη τη Φύση. Συνήθιζαν παλιότερα (το ξέρουμε από την Αίγινα) να "κηδεύουν" σήμερα τον "Λειδινό", δηλ. την προσωποποίηση του καλοκαιριάτικου απομεσήμερου και του ξεκουραστικού ύπνου. Πάνε πια τα μεσημέρια κι ο ύπνος και το απογευματινό φαγί (δειλινό) της ξεκούρασης. Τώρα οι εργατικές μέρες γίνονται χειμωνιάτικες.
Ο "Λειδινός" ήταν ένα "δρώμενο" που πέρασε στα παιδιά και που έχουμε την περιγραφή του από το 1921 (Π.Ν.Ηρειώτου, "Ο Λειδινός εν Αιγίνη"): ".. Την 14ην Σεπτεμβρίου γυναίκες και κοράσια συνέρχονται εις την οικίαν μίας τούτων κομίζουσαι... σίτον, σταφίδας, ρόϊδια, αμύγδαλα, στραγάλια, μαϊντανόν. Ο σίτος βράζεται, και με τα λοιπά παρασκευάζεται, έδεσμα, είδος κολλύβων.... Άλλο μέρος των γυναικών ασχολείται περί την κατασκευήν μιας πλαγγόνος. Ταύτην, παριστώσαν νεανίαν, ενδύουσι με ανάλογα ενδύματα λαμπρά, κοσμούσι και δι'ανθέων εξ ων απαραίτητον το άνθος "δειλινόν" ή "λειδινό"... Η πλαγγών τίθεται νεκρικά επί τραπέζης, πέριξ δε τοποθετούνται καρέκλαι, εφ'ων κάθηνται αι μέλλουσαι να θρηνήσωσι τον Λειδινόν..
"Πάλι θα'ρθείς Λειδινέ μου, με του Μάρτη τις δροσιές,
με τ'Απρίλη τα λουλούδια και του Μάη τις δουλειές"..
Μετά τούτο τίθεται εντός φερέτρου και παραδίδεται εις παίδας, οίτινες μετά μικρών σημαιών, δίκην εξαπτερύγων, τον περιάγουσιν ανά τας αγυιάς της πόλεως.. Και τέλος φέρεται εις τον τόπον, όπου θα ενταφιασθεί.. κατά την δείλην. Ρίπτοντες επ'αυτού χώμα, οι θάπτοντες επιλέγουσι:
"Πάψε φτωχέ, το λειδινό και συ άρχοντα τον ύπνο"...
Επιστρέφοντες τρώγουσι τα ετοιμασθέντα κόλυβα, μετά δε το συχώριο "του μακαρίτη" αρχίζει χορός και τραγούδι." (Δημητρίου Λουκάτου, "τα φθινοπωρινά")
Το έθιμο του Λειδινού, αναβιώνει σήμερα στην Κυψέλη της Αίγινας.. Κι όσο κι αν προτιμώ την "αυθεντική" μορφή των εθίμων κι όχι τις αναπαραστάσεις, δε μπορώ να μην εκτιμήσω τούτη την προσπάθεια να κρατηθεί έξω από το χρονοντούλαπο των ξεχασμένων παραδόσεων του λαού μας.. Το βιντεάκι παρακάτω, σχετικό:
(Περισσότερα για τούτο το έθιμο του Λειδινού με τις αρχαιοελληνικές ρίζες, αλλά και για άλλα έθιμα της ημέρας, και στην περσινή εγγραφή, βλ. Έθιμα του Σταυρού..)
"Όταν, λέει, η Αγία Ελένη απορούσε ανάμεσα στους πολλούς σταυρούς, ποιός να ήταν του Χριστού, ένα μυρωδάτο φυτό, ο βασιλικός, της τον αποκάλυψε. Για αυτό και στη σημερινή γιορτή φέρνουν στην εκκλησία γλάστρες ή αγκαλιές βασιλικούς για το Σταυρό.[...]
Για τους γεωργούς η μέρα του σταυρού είναι κι η πιο ευλογημένη αφετηρία της καινούριας "χρονιάς" και της σποράς τους. (Πριν "σταυρώσει" η γη, όπως λένε, να μην αρχίζει κανείς δουλειά στο χωράφι του). Οι νοικοκυρές αναπιάνουν σήμερα το καινούριο προζύμι και φτιάχνουν ένα πρώτο ψωμί, που το μοιράζουν για το καλό στη γειτονιά. (Στη Δ.Μακεδονία παλιότερα το ψωμί αυτό ήταν με περιποιημένα υλικά, το έλεγαν "μπογάτσα" και του έβαζαν μέσα ασημένιο σταυρουδάκι, σα να ήταν πρωτοχρονιάτικη πίτα). Μοιράζουν και καρπούς από τη νέα σοδειά, για το καλό." (Δημητρίου Λουκάτου, "τα φθινοπωρινά")
Σήμερα, λοιπόν, όσες νοικοκυρές θέλουν να πιάσουν το νέο προζύμι της χρονιάς, χρησιμοποιούν το σταυρολούλουδο, κλωναράκια από το βασιλικό που στολίζει το σταυρό. Τούτη η διαδικασία παραλλάσσει από τόπο σε τόπο. (βλ.Έθιμα του Σταυρού.. ) Εδώ, στο χωριό μας στο Πήλιο, παίρνουμε από ένα κλωναράκι βασιλικό από το στολισμένο σταυρό και το αφήνουμε να μουσκέψει σ'ένα βαζάκι με νερό για τρεις μέρες. Με τούτο το νερό (αφού, φυσικά, το ζεστάνουμε λιγάκι) κι αλεύρι πλάθουμε το προζύμι. Αυτό το πρώτο, το φτιάχνουμε αρκετά νερουλό, σα χυλό. Το αφήνουμε μια μέρα σκεπασμένο και την επόμενη προσθέτουμε λίγο νεράκι κι αλεύρι, για να το αυξήσουμε. Τη μεθεπομένη πάλι το ίδιο. Κι ύστερα, το αφήνουμε σκεπασμένο δυο-τρεις μέρες, μέχρι να φουσκώσει και νά'ναι έτοιμο για να φτιάξουμε το ψωμί. Κι ύστερα, κάθε φορά που ζυμώνουμε, κρατάμε και το προζύμι για την επόμενη φορά.
Όσο για το βασιλικό που μοιράζουν στα πανέρια μετά τη λειτουργία, τούτος μπαίνει φυλαχτό πάνω από τα εικονίσματα.. Και μοσκοβολάει όλο το χωριό σήμερα, το ντυμένο στα φθινοπωρινά, καθώς όλος ο κόσμος βγαίνοντας από την εκκλησιά κρατάει μπουκέτα από σταυρολούλουδα..
Αλλά η Γιορτή του Σταυρού είναι εποχικό ορόσημο για όλη τη Φύση. Συνήθιζαν παλιότερα (το ξέρουμε από την Αίγινα) να "κηδεύουν" σήμερα τον "Λειδινό", δηλ. την προσωποποίηση του καλοκαιριάτικου απομεσήμερου και του ξεκουραστικού ύπνου. Πάνε πια τα μεσημέρια κι ο ύπνος και το απογευματινό φαγί (δειλινό) της ξεκούρασης. Τώρα οι εργατικές μέρες γίνονται χειμωνιάτικες.
Ο "Λειδινός" ήταν ένα "δρώμενο" που πέρασε στα παιδιά και που έχουμε την περιγραφή του από το 1921 (Π.Ν.Ηρειώτου, "Ο Λειδινός εν Αιγίνη"): ".. Την 14ην Σεπτεμβρίου γυναίκες και κοράσια συνέρχονται εις την οικίαν μίας τούτων κομίζουσαι... σίτον, σταφίδας, ρόϊδια, αμύγδαλα, στραγάλια, μαϊντανόν. Ο σίτος βράζεται, και με τα λοιπά παρασκευάζεται, έδεσμα, είδος κολλύβων.... Άλλο μέρος των γυναικών ασχολείται περί την κατασκευήν μιας πλαγγόνος. Ταύτην, παριστώσαν νεανίαν, ενδύουσι με ανάλογα ενδύματα λαμπρά, κοσμούσι και δι'ανθέων εξ ων απαραίτητον το άνθος "δειλινόν" ή "λειδινό"... Η πλαγγών τίθεται νεκρικά επί τραπέζης, πέριξ δε τοποθετούνται καρέκλαι, εφ'ων κάθηνται αι μέλλουσαι να θρηνήσωσι τον Λειδινόν..
"Πάλι θα'ρθείς Λειδινέ μου, με του Μάρτη τις δροσιές,
με τ'Απρίλη τα λουλούδια και του Μάη τις δουλειές"..
Μετά τούτο τίθεται εντός φερέτρου και παραδίδεται εις παίδας, οίτινες μετά μικρών σημαιών, δίκην εξαπτερύγων, τον περιάγουσιν ανά τας αγυιάς της πόλεως.. Και τέλος φέρεται εις τον τόπον, όπου θα ενταφιασθεί.. κατά την δείλην. Ρίπτοντες επ'αυτού χώμα, οι θάπτοντες επιλέγουσι:
"Πάψε φτωχέ, το λειδινό και συ άρχοντα τον ύπνο"...
Επιστρέφοντες τρώγουσι τα ετοιμασθέντα κόλυβα, μετά δε το συχώριο "του μακαρίτη" αρχίζει χορός και τραγούδι." (Δημητρίου Λουκάτου, "τα φθινοπωρινά")
Το έθιμο του Λειδινού, αναβιώνει σήμερα στην Κυψέλη της Αίγινας.. Κι όσο κι αν προτιμώ την "αυθεντική" μορφή των εθίμων κι όχι τις αναπαραστάσεις, δε μπορώ να μην εκτιμήσω τούτη την προσπάθεια να κρατηθεί έξω από το χρονοντούλαπο των ξεχασμένων παραδόσεων του λαού μας.. Το βιντεάκι παρακάτω, σχετικό:
(Περισσότερα για τούτο το έθιμο του Λειδινού με τις αρχαιοελληνικές ρίζες, αλλά και για άλλα έθιμα της ημέρας, και στην περσινή εγγραφή, βλ. Έθιμα του Σταυρού..)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου