Σεπτέμβρης.. Σταυρωτής, Ορτυκολόγος και Τρυγομηνάς!

Σεπτέμβριος... ή αλλιώς και ""Σποράρης" διότι εις τινά μέρη εις την Κρήτην, αρχίζει πρώιμα η σπορά' "πετμεζάς" από το μελιτώδες πετιμέζι, που σχηματίζεται από την κατ'αυτόν δια βρασμού συμπύκνωσιν του γλεύκους (κ.μούστου)' "Ορτυκολόγος" από τα ορτύκια, τα οποία αποδημούντα εις θερμά κλίματα της Αφρικής διέρχονται εκ της χώρας μας κατά τον μήνα αυτόν' "Σταυρίτης" (Πόντος) ή "Σταυριώτης" ή "Σταυρός" (Κοζάνη, Θράκη,κ.α.) εκ της κατ'αυτόν αγομένης εορτής της υψώσεως του Τιμίου Σταυρού' "Πρωτοβρόχια", "χινόπωρος" διότι αρχίζει το φθινόπωρον από αυτόν, "Τρυγητής" ή "Τρυγομηνάς" ή "Τρύγος" (Στερεά Ελλάς, Κέρκυρα) επειδή κατ' αυτόν κυρίως αρχίζει ο τρυγητός των σταφυλών και η μεταφορά του γλεύκους από "τις στέρνες" εις τα οινοπωλεία..." (Φιλίππου Βρετάκου, "Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των")

Γιατί:
"Τον Τρυγητή τ'αμπελουργού πάνε χαλάλι οι κόποι!" και

"Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια τον Οκτώβρη τα κουδούνια!"

ή, όπως λεν στην Κρήτη:
"Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια τον Οκτώβρη τα κυδώνια!" και
"Τον Σεπτέμβρη που τρυγούνε δέκα στείρα καταλιούνε!"
αλλά και: "Το Σεπτέμβρη στάρι σπείρε και σε πανηγύρι σύρε!"
Λέγεται ακόμη και "Βεντεμάς" (βένδεμα= ο τρύγος και κάθε συγκομιδή) ή "Άι-Νικήτας" (από τη γιορτή του αγίου στις 15 του μηνός).

Αποτελεί τον έβδομο μήνα στο μηνολόγιο των Ρωμαίων, όπως δηλώνει και το όνομά του που προέρχεται από το λατινικό septem που σημαίνει επτά και που φυσικά έχει τη ρίζα του στο ελληνικό επτά-σεπτά. (Όπως μας εξηγεί και η Άννα Τζιροπούλου στο βιβλίο της "Έλλην Λόγος": σεπτάς=επτάς*, σεπτός=σεβαστός, καθώς το επτά εθεωρείτο ιερός, σεβαστός αριθμός, "σεπτός".) Βέβαια, από όταν μεταρρύθμισε το μηνολόγιο ο Ιούλιος Καίσαρ (46π.Χ.) και έπαυσε να αρχίζει το έτος από το Μάρτιο, ο Σεπτέμβρης μας κατέλαβε την ένατη θέση στη σειρά.
(* το "ε" με δασεία, η οποία και "αντικατέστησε" κατά τρόπον τινά το "σ")

"Εις το Αττικόν ημερολόγιον ήτο ο τρίτος κατά σειρά μην και ελέγετο "Βοηδρομιών" (15 Σεπτ.-15 Οκτωβρ.), διότι την 6ην ή 7ην ημέραν του εωρτάζετο μετά πανηγύρεων και αγώνων η δημοφιλής εορτή των "Βοηδρομίων" εις τιμήν του Βοηδρομίου Απόλλωνος. Ο Πλούταρχος ("Θησεύς", κεφ.27) αποδίδει την ίδρυσιν της εορτής αυτής εις τον Θησέα εις ανάμνησιν της νικηφόρου μάχης του κατά των Αμαζόνων. Κατά τη μυθολογίαν, ο Θησεύς και ο Ηρακλής εξεστράτευσαν κατά του μυθολογικού έθνους των Αμαζόνων, το οποίον ευρίσκετο εις τα παράλια της Καυκασίας και απετελείτο μόνο από γυναίκες, δια να αρπάσσουν την ζώνην της βασιλίσσης των Ιππολύτης, η οποία ήτο θυγάτηρ του Άρεως. Ένεκα τούτου αι Αμαζόνες, αι οποίαι ήσαν περίφημοι δια την ανδρείαν των, και εμάχοντο συνήθως έφιπποι, επήλθον μετά της βασιλίσσης των κατά των Αθηνών και κατά την γενομένην μάχην ηττήθησαν, η δε βασίλισσά των εφονεύθη, και ετάφη, παρά τα Μέγαρα." (Φιλίππου Βρετάκου, "Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των")

Γράφει ο Βασίλης Λαμνάτος ("Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας"): "Με το πάτημα κιόλας της πρωτοσταυριάς, ετσιδά όπως λέει ο λαός μας την πρώτη μέρα του Σεπτέμβρη, αρχίζουν κι οι ευχές των ζευγάδων για την καλοχρονιά της σποράς και των γεωργικών προϊόντων. Γιατί ο Σεπτέμβρης θεωρείται ο πρώτος μήνας του γεωργικού χρόνου κι η αρχιμηνιά του.[...] Οι ζευγάδες την ημέρα αυτή κάνουν αγιασμό, ψάχνουν τα κασόνια τους και ξεχωρίζουν το σπόρο, που θα σπείρουν αργότερα, αργότερα που θα πέσουν για καλά τα πρωτοβρόχια και θα πιάσουν οι κρυαδούλες, που θα διώξουν τ'απομεινάρια της ζέστας.

Σε πολλά δε μέρη του τόπου μας, και σήμερα ακόμη, εξακολουθούν να γιορτάζουν την πρώτη μέρα του χινοπωριάτικου μήνα σαν πρωτοχρονιά. Έτσι θα συναντήσεις πολλές δοξασίες σε διάφορα μέρη και την αρχιμηνιά του θ'ακούσεις να τη λένε "μέρα χρονογράφου" ή "μέρα του Χάρου". Και τούτο, γιατί λένε πως ο Χάρος την ημέρα αυτή αποφασίζει ποιανούς πρόκειται να πάρει "να κόψει" κατά το διάστημα του χρόνου.[...]

Ο Σεπτέμβρης από γιορτάδες είναι φτωχός, δε μοιάζει με τον Αύγουστο, πού'ναι γιορταδοφέρτης και πανηγυροφέρτης. Στις 2 είναι η γιορτή του Αγίου Μάμαντος (βλέπε: προστάτης των βοσκών...), του προστάτη των βοσκών, που εικονίζεται μ'ένα στραβό ραβδί στο χέρι.[...] Περνώντας η γιορτή του βοσκού αγίου, λίγες μέρες αργότερα, στις 8 είναι το Γενέθλιον της Θεοτόκου..[...] Λίγο αργότερα, στις 14 του μήνα, η Εκκλησία γιορτάζει την Ύψωση του Σταυρού.(βλέπε: Ο βασιλικός του Σταυρού, το προζύμι κι ο Λειδινός.. και  Έθιμα του Σταυρού )

Καλό φθινόπωρο!