Ο Νοέμβρης σαν θα έρθει τα γομάρια μέσα κλείνει!

Αν κι η παροιμία τούτη, μου έφερε άλλους συνειρμούς στο νου, τόσο που, ασυνείδητα, ευχήθηκα με ανακούφιση "αμήν και πότε!" (πόσα "γομάρια" θά'πρεπε να "κλείσει μέσα"...), ουσιαστικά αναφέρεται στις καιρικές συνθήκες (κι όχι στις πολιτικοκοινωνικοεθνικές και σχετικές..), αλλά -τέλος πάντων- από όποια πλευρά και να το δεις καλό είναι, φτάνει να μπορείς ακόμη να βλέπεις γύηρω σου και ν'ακούς, να μην έχει στραβωθεί ολότελα κι έχεις το βλέμμα μοναχά εκεί που κάποιοι έντεχνα σ'το στρέφουν, σαν ταλαίπωρο άλογο με χαλινό και παρωπίδες που στα γεράματά του, με τα πόδια πρησμένα και την ψυχή θλιμμένη, ανέλαβε να κάνει βόλτες στο τετράγωνο χαζοχαρούμενους τουρίστες... Επανερχόμαστε στον καιρό και στον Νοέμβρη, λοιπόν, γιατί αν εστιάσω τώρα στα λογής-λογής "γομάρια" της εποχής θα χειμωνιάσει το σκηνικό πολύ απότομα..

Ο Νοέμβρης σαν θα έρθει τα γουμάρια μέσα κλείνει!

Τον Οκτώβρη τα κουδούνια, τον Νοέμβρη παραμύθια.

Όταν έρθει ο Νοέμβρης σιγομπαίνει κι ο χειμώνας.

Όποιος σπέρνει τον Νοέμβρη ούτε σπόρο δε θα πάρει.

Τον Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες.

Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές.

Ο Νοέμβρης κι αν βροντά, το κρασάκι νά'ν' καλά!

Γράφει ο λαογράφος των βοσκών και της αγροτιάς:

"Με τον Νοέμβρη μπαίνουμε πια επίσημα στην αρχή του Χειμώνα. Το φτάσιμό του αλλάζει τη συμπεριφορά του καιρού, προμηνάει στη γύρω φύση τον ερχομό τ'ασπρομάλλη γέροντα και ξαναφέρνει τον κοκκινολαίμη τραγουδιστή, τον καλόγιαννο, τον ψυχογιό του χειμώνα, τον μοναδικό φτερωτό σύντροφο των ξωμάχων μας.[...]

"Ο Νοέμβρης έκλεισε τα ζευγάρια στον στάβλο κι ούτε τσοπάνης στα βουνά κι ούτε ζευγάς στον κάμπο" λέει ο λαός μας για να μπορέσει έτσι, μ'αυτά τα λόγια, να δώσει μια πλήρη εικόνα καιρικής συμπεριφοράς του Νοέμβρη κι έναν ιδιαίτερο χαρακτηρισμό στον προάγγελο του Χειμώνα." (Βασίλη Λαμνάτου, "Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας")

Μας θυμίζει ο λαογράφος μας Φίλιππος Βρετάκος:

"Εις το Αττικόν ημερολόγιον, που κατείχε την πέμπτην θέσιν, ελέγετο "Μαιμακτηριών" (15 Νοεμβρίου-15 Δεκεμβρίου), διότι ετελούντο κατ'αυτόν τα "Μαιμακτήρια", που ήσαν εορτή εις τιμήν του Διός Μαιμάκτου, δηλ. του θεού των ανέμων και των καταιγίδων, επειδή ήρχιζαν τότε αι πρώται χειμωνιάτικαι κακοκαιρίαι, με σκοπόν να τον κατευνάσουν δια δεήσεων. Προς τούτο οι Αθηναίοι, φέροντες πέπλον εχόρευον εις το θέατρον της πόλεώς των μετημφιεσμένοι εις Βάκχας, Νύμφας, Ώρας και εδέοντο εις τον Μαιμάκτην Δία, που εσυμβόλιζε την ταραχώδη και ευμετάβλητον αυτήν εποχήν του έτους, να είναι προς αυτούς ήπιος και μαλακός και όχι σκληρός.

Εις τον λαόν είναι γνωστός με τα δημώδη ονόματα: Νοέμβρης, Βροχάρης (διότι αι βροχαί είναι συχναί κατ'αυτόν), Σποράς ή Σπορίτης (διότι γίνεται εις τους αγρούς η σπορά των σιτηρών), Μεσοσπορίτης (διότι μέχρι της 21ης Νοεμβρίου πρέπει να έχει σπαρή η ημίσεια τουλάχιστον σπορά), Σκιγιάτης (ίσως διότι από αυτόν αρχίζουν αι πρώται μεγάλαι νύκτες του χειμώνος, επαυξάνεται το σκότος και η γη σκιάζεται περισσότερον από ό,τι κατά τους άλλους του έτους μήνας), Αϊστράτηγος (διότι έγεται κατ'αυτόν η γιορτή των Ταξιαρχών), Κρασομηνάς (Σουφλί, διότι πίνεται κατ'αυτόν το νέο κρασί), Μπρουμάρης (διότι οι αγροί κατά τας πρωινάς ώρας καλύπτονται υπό πάχνης).... (Φιλιππου Βρετάκου, "Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριότεραι εορταί των")

Και συμπληρώνει ο Βασίλης Λαμνάτος:
"Θα τον ακούσεις: Σποριά (απ'τη σπορά), Αγιαντριά (απ'τη γιορτή του Αγίου Αντρέα), Ταξιάρχη (απ'τη γιορτή των Ταξιαρχών), Παχνιστή (γιατί απ'το μήνα αυτό τα ζωντανά μπαίνουν στους αχερώνες και τρώνε την τροφή τους στο παχνί ή κατ'άλλους απ'αυτό τον μήνα πέφτουν οι πρώτες πάχνες. Ως πιο ορθό θεωρούμε το πρώτο.) Επίσης θα τον πάρει τ'αυτί σου και Άη-Φιλιππιάτη (απ'τη γιορτή του Άη-Φιλίππου), Μεσοσπορίτη (απ'τη  Μεσοσπορίτισσα , π'αρχίζει απ'την ημέρα αυτή να βασιλεύει κι η Πούλια), Κρασομηνά (γιατί σε πολλά μέρη ανοίγονται και δοκιμάζονται τα κρασιά),  Μεθυστή (επειδή πίνουν απ'τα νεοανοιγμένα βαρέλια κρασί και μεθούν), καθώς και Βροχάρη (γιατί το μήνα αυτόν πέφτουν πολλές βροχές και κατεβάζουν ποτάμια και ρέματα μαζί). Αλλού πάλι τον λένε και Τρυγομηνά (γιατί τρυγούν- μαζεύουν τις ελιές). (Βασίλη Λαμνάτου, "Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας")

Τέλος, μας πληροφορεί ο λαογράφος απ'την Κρήτη:

"Επίσης στην Κρήτη του δίνουμε και την προσωνυμία "Τρυποτηγανάς", γιατί σύμφωνα με το έθιμο, τη γιορτή του Αγίου Αντρέα, πρέπει οι νοικοκυρές να κάνουν τηγανίτες, για να μην τρυπήσουν τα τηγάνια τους.

Αρχή του χειμώνα ο Νοέμβρης και όλοι είναι σχεδον έτοιμοι να μαζευτούν στο σπιτικό τους Ωστόσο, πριν αρχίσει το κρύο, πρέπει οι δουλειές που απόμειναν να τελειώσουν, για να βάλουν τις καινούριες καταβολάδες, πειθαρχώντας στην παροιμία:

Το Νοέμβρη και Δικέμπρη φύτευγε καταβολάδες.

Όλα πρέπει να γίνουν γρήγορα, προτού βασιλέψει η Πούλια, γιατί αρχίζει μετά ο χειμώνας και το δυνατό κρύο. Αφού τελειώσουν όλα αυτά, μαζεύουν τα ζώα στα παχνιά και τα ζευγάρια στους στάβλους για να ξεχειμωνιάσουν. Κατεβαίνουν κι οι τελευταίοι βοσκοί από τα βουνά για να ξεχειμωνιάσουν γιατί:

Ο Άι Μηνάς εμήνυσε Πούλια μην ξημερώσει

κι ούτε βοσκός εις τα βουνά κι ούτε ζευγάς στσοι κάμπους." (Μιχάλη Γρηγοράκη, "Κρητικά Λαογραφικά για τους μήνες")

Καλό μήνα και καλή δύναμη!