Ο πρωτοχρονιάτικος αργαλειός

Από το "Αλησμόνητες πατρίδες, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και Πασχαλιά στην Ανατολική Θράκη" του παλιού μεγάλου λαογράφου της Θράκης μας, Πολύδωρου Παπαχριστοδούλου..

Χριστόψωμο κι άλλα χριστουγεννιάτικα...

Τόσα χρόνια στο χωριό, ποτέ δεν άκουσα κανέναν να φτιάχνει Χριστόψωμο. Και εμείς που φτιάχνουμε τα τελευταία χρόνια, δεν ακολουθούμε κάποια τοπική συνταγή, απλά ζυμώνουμε ένα ψωμάκι μ'ένα σταυρό στη μέση και λίγα κεντίδια, έτσι λίγο πιο στολισμένο και ξεχωριστό για το ιδιαίτερο της μέρας. Πριν λίγες μέρες, όμως, καθώς έλαβα ένα μέιλ από μια αναγνώστρια με καταγωγή από το Πήλιο της οποίας η μητέρα θυμόταν τη γιαγιά της να φτιάχνει τέτοιο ψωμί, αλλά δεν γνώριζε πώς τό'φτιαχνε και μου ζητούσε αν μπορώ να ανεβάσω τη συνταγή και τα σχετικά έθιμα, μπήκα στην πρίζα κι άρχισα παντού να ρωτώ για να μάθω ποιός μπορεί να'φτιάχνει ή έστω νά'φτιαχνε εδώ Χριστόψωμο. Και πού δε ρώτησα κι η απάντηση ήταν η ίδια αρνητική, "Δε φτιάχναμε εδώ τέτοιο πράγμα, μοναχά "κ'λούρα" αγιοβασιλιάτικη". Όσοι θυμόνταν τέτοιο ψωμί είχαν γονιούς με καταγωγή από τον κάμπο κι όχι πηλιορείτικες ρίζες. Μοναχά ο επίτροπος μού'πε πως, ναι, όταν ήταν μικρό παιδί και δούλευε σε φούρνο, ψήναν Χριστόψωμα, και μάλιστα εφτάζυμα, με προζύμι από ρεβύθια, και στη μέση του ψωμιού μπήγαν ένα ολόκληρο καρύδι (με το τσόφλι του), αλλά άλλες λεπτομέρειες δε γνώριζε να μου πει. Ρώτα-ρώτα, βρέθηκε μια γυναίκα να τον επιβεβαιώσει. "Ναι, η γιαγιά μου έλεγε πως φτιάχνανε. Εγώ δε δοκίμασα ποτέ." Όσο για τη συνταγή επέμενε πως ήταν ίδια με την παλιά της "βασ'λόκ'λουρας", δηλαδή ψωμί εφτάζυμο με προσθήκη μιας μυτίτσας ζάχαρης, κανέλλας και χυμό πορτοκαλιού, στολισμένο με κεντίδια στο ζυμάρι κι ένα σταυρό στη μέση. Κάτι παραπάνω δεν κατόρθωσα να πληροφορηθώ. Μοναχά, προχθές, σ'ένα παμπάλαιο μπακάλικο σε γειτονικό χωριό όπου στοιβάζαμε κάτι τσιπουράκια παραδοσιακά, ένας παππούς θυμήθηκε πως έφτιαχνε η μάνα του και, μάλιστα, μια γειτόνισσά του, εξακολουθεί να φτιάχνει και σήμερα. Άλλη μια επιβεβαίωση, λοιπόν, καθώς μού 'κανε εντύπωση πως γινόταν ένα τέτοιο σημαντικό και πανελλήνιο έθιμο, να μην έχει αφήσει καθόλου αναμνήσεις εδώ, στα χωριά μας...

Η συνταγή για το εφτάζυμο ψωμί είναι από το βιβλίο του Νίκου και της Μαρίας Ψιλάκη, "Το ψωμί των Ελλήνων":

Αυτό περί εφτάζυμου άρτου, που συνήθως αποτελεί εορταστικό ψωμί. Αλλά, δεν είναι κι απαραίτητο το ψωμί των Χριστουγέννων νά'ναι εφτάζυμο.

Γράφουν ο Νίκος κι η Μαρία Ψιλάκη στον "Άρτο των Ελλήνων":

"Η θέση του άρτου στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι είναι κυρίαρχη! Το ψωμί των Χριστουγέννων απηχεί την ιδιαιτερότητα της μεγάλης εορτής και αντανακλά την αγωνία των ανθρώπων για το μέλλον, προσπαθώντας με τη γλώσσα των συμβόλων να επηρεάσει τα πράγματα και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για καλή σοδειά, υγεία και ευημερία. Η συνήθεια φαίνεται να ε΄ναι πανάρχαια. Το Χριστουγεννιάτικο ψωμί έχει τις ρίζες του στους ειδικούς εορταστικούς άρτους των αρχαίων."

Επιπλέον, παραθέτουν ένα ενδιαφέρον απόσπασμα από τα "Γεωργικά της Ρούμελης" του μεγάλου λαογράφου μας Δημητρίου Λουκόπουλου, σχετικά με την τελετουργική κοπή:

"Ο Δημ.Λουκόπουλος μας άφησε μια πολύτιμη περιγραφή της τελετουργικής κοπής του Χριστόψωμου στη Ρούμελη. Ο παπάς περνά από τα σπίτια και "σηκώνει το ύψωμα" (ένα πιάτο που έχει μέσα σιτάρι άβραστο και πρόσφορο...). Πιάνουν όλοι οι σπιτικοί μαζί το πιάτο και με τον παπά το υψώνουν.. "Μετά ο παπάς παίρνει το χριστόψωμο... το βάζει στο κεφάλι του και πιέζει και το σπάζει στα δύο. Αν το μεγαλύτερο κομμάτι πέσει κατά το δεξί του χέρι, μαντεύει πως εκείνον τον χρόνο θα γίνουν πιο πολλά σιτάρια, αν πέσει κατά το αριστερό χέρι λέει πως θα γίνουν πιο πολλά καλαμπόκια.""

Και συνεχίζουν:"Στη Μικρά Ασία, σύμφωνα με τις πολύτιμες πληροφορίες που μας άφησε η Μαρία Λιουδάκη το 1938, έβαζαν το Σταυροψώμι πάνω στο τραπέζι κατά το βράδυ της παραμονής. "Πάνω του κάρφωναν ένα κλαδί ελιάς και στο κλαδί περνούσαν σύκα, μήλα και πορτοκάλια. Έκαναν γύρω-γύρω το τραπέζι, το σήκωναν κι έλεγαν: Χριστός γεννάται, χαρά στον κόσμο, Κέρας τραπέζια, Παναγιάς τραπέζια." (Δ.Λουκάτου, "Χριστουγεννιάτικα και των γιορτών").

Στη Ζάκυνθο "όταν βράδιαζε, πριν από το δείπνο, όλη η οικογένεια μαζευόταν γύρω απ'τη γωνιά όπου θα γινόταν η ιεροτελεστία. Δυο ξύλα τοποθετημένα σταυρωτά έκαιγαν τη στιγμή που ο πατέρας, ο Μέγας Τελετάρχης, έφερνε με θρησκευτική ευλάβεια την κουλούρα πάνω απ'τη γωνιά. Ολα τα μέλη της οικογένειας έπιαναν την κουλούρα. Ο πατέρας τότε έπαιρνε ένα μπουκάλάκι λάδι κι έχυνε λίγο από την τρύπα της κουλούρας σιγοψάλλοντας: η γέννησή σου Χριστέ ο Θεός... Έπειτα έπαιρνε ένα μποτιλάκι με κρασί κι έχυνε κι απ'αυτό κάνοντας όμοια σπονδή. Όταν πια τελειώνε η ιεροτελεστία, η κουλούρα μετεφέρετο στην τραπεζαρία όπου κοβόταν σε κομμάτια. Πρώτο έβγαιενε το κομμάτι του Χριστού, δεύτερο του φτωχού..." (Κ.Κασιροφύλα, "Η Ζακυνθινή κουλούρα"). Την ώρα που ρίχνει το κρασί και το λάδι από την τρύπα της κουλούρας εύχεται: "όσο νερό έχει η θάλασσα, τόσο κρασί και λάδι στο σπίτι μας" (Κ.Καραπατάκη, 'Το Δωδεκαήμερο")......" 

Τα σχετικά έθιμα πλήθος, γεμίζουν σελίδες ολάκερες...

Εξίσου μεγάλη ποικιλία υπάρχει στον τρόπο παρασκευής. Εγώ θα αρκεστώ να παραθέσω μια συνταγή (από το ίδιο βιβλίο), η οποία μου ταιριάζει με τα λίγα στοιχεία που έχω για το Χριστόψωμο που φτιάχναν (όσοι φτιάχναν) στα μέρη μας:

φώτο: "Το ψωμί των Ελλήνων", Νίκου & Μαρίας Ψιλάκη

χμ.. κι ένα Χριστόψωμο πιο "λαϊκό" κι όχι με πλούσια "κεντίδια" που απεικονίζει τον "τζομπάνο με το σκύλο του, τα αρνιά και τα πρόβατα" (Σιάτιστα):

φώτο: "Το ψωμί των Ελλήνων", Νίκου & Μαρίας Ψιλάκη

Και θα κλείσω με τα κάλαντα που μου τραγούδησε σήμερα το πρωί η μικρή της κουμπάρας μου, διαφορετικά από το "Καλην ημέραν άρχοντες.." πού'παν τα υπόλοιπα παιδάκια. Μα, μ'άρεσαν πάρα πολύ!!!

"Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα πρώτη γιορτή του χρόνου

για βγείτε, δείτε , μάθετε πως ο Χριστός γεννάται

γεννάται κι ανασταίνεται με μέλι και με γάλα

το μέλι τρώνε οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες

και το μελισσοβότανο να νίβονται οι κυράδες

Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε

παρά σας αγαπούσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε!"

Καλά Χριστούγεννα σε όλους!

Υ.Γ. Να περάσω, έστω και τώρα, και το δικό μας λιτό φετινό Χριστόψωμο..

Τα χριστουγεννιάτικα "μποτίνια"!

Από το "Αλησμόνητες πατρίδες, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και Πασχαλιά στην Ανατολική Θράκη" του παλιού μεγάλου λαογράφου της Θράκης μας, Πολύδωρου Παπαχριστοδούλου..

(Σημ.: Η φωτογραφια από το Μουσείο στη Στοά του Αττάλου. Πρόκειται για κτερίσματα του 900π.Χ. περίπου.) 

Χριστούγεννα ορφανά..

Από το "Αλησμόνητες πατρίδες, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και Πασχαλιά στην Ανατολική Θράκη" του παλιού μεγάλου λαογράφου της Θράκης μας, Πολύδωρου Παπαχριστοδούλου..

Κι όμως, δεν ήταν το τελευταίο... (περί γαϊδάρων ουχί διπόδων)

Όταν πριν δυο χρόνια έγραφα για το τελευταίο γαϊδουράκι... της γειτονιάς μας, η αλήθεια είναι πως δε φανταζόμουνα πως δυο χρόνια μετά στη γειτονιά θα ηχούσε ξανά το γνωστό μακρόσυρτο χαρακτηριστικό γκάρισμα από έναν καινουριοφερμένο γαϊδουράκο και, μάλιστα, τον δικό μου! Όχι πως δε θα τό'θελα.. πάντα ήθελα ένα γαϊδουράκο.. μα δεν είναι εύκολα πράγματα αυτά, όταν ούτε στάβλο έχεις, ούτε από τούτα τα ζουμπεράκια γνωρίζεις, ούτε έχεις έναν άνθρωπο να τον φροντίζει έτσι και πρέπει να φύγεις ταξίδι. Φέτος, όμως, που πολλά καινούρια κι απρόοπτα μού'φερε η χρονιά, λίγο πριν βγει, για να παραδώσει τη σκυτάλη στον καινούριο χρόνο, μου χάρισε κι ένα γαϊδουράκι! Κυριολεκτικά το "χάρισε", κυριολεκτικότατα! Μιας και τούτο το γαϊδουράκι, ταλαιπωρημένο, νηστικό, χτυπημένο, κανόνισαν οι Μοίρες να βρεθεί στο δρόμο μου.. μιας κι ο ιδιοκτήτης του, όχι μόνο νευρίαζε και τά'βαζε μαζί του, αλλά ήθελε και με την πρώτη ευκαιρία να το ξεφορτωθεί! "Θα τον κάνω, θα τον δείξω!!!" φώναζε αγριεμένα.. "Τί σου φταίει ο κακομοίρης; Άσ'τον ήσυχο! Αφού σε νευριάζει τόσο, δώσ'τον μου εμένα!" μπήκα μπροστά να προστατεύσω το γάιδαρο! Η αλήθεια είναι ότι δεν περίμενα να ακούσω απλά ένα "Τον θες; Πάρ'τον!" κι έτσι να βρεθεί στην κατοχή μου!

Έτσι λοιπόν, ένα μεσημεράκι, που αναβλήθηκαν απρόσμενα κάποιες υποχρεώσεις και καταλήξαμε σε μίνι εκδρομούλα για τσιπουράκι παραλιακό, απόχτησα ένα γάιδαρο! Δε συζητάω πως από τη χαρά μου έκανα σα μικρό παιδί! Βέβαια, η αγωνία μ'είχε ζώσει.. να βρούμε τρόπο να τον μεταφέρουμε, πριν γινει καμιά στραβή κι αλλάξει γνώμη ο ιδιοκτήτης! Οπότε δυο μέρες μετά, βρέθηκα σ'ένα προπολεμικό αγροτικό με ψηλά κάγκελα, με το γάιδαρο τρομοκρατημένο -όχι περισσότερο από μένα που έτρεμα μην πέσει- να ισορροπεί πασχίζοντας μέσα, τη νύχτα νά'χει σκεπάσει τα πάντα κι εμάς να μην τολμούμε να ξεπεράσουμε τα τριάντα χιλιόμετρα.. Ε, δυόμιση ώρες μετά, φτάσαμε επιτέλους σώοι στα λημέρια μας και με τα χίλια ζόρια τον κατεβάσαμε στην καινούρια του γειτονιά!

Μια μέρα ήταν αρκετή για να πεισθεί ο γάιδαρος ότι βρέθηκε στον Παράδεισο! Ελεύθερος σ'ένα περιφραγμένο οικοπεδάκι γεμάτο φρέσκο χορτάρι, στοίβες ξερό τριφύλλι "πολυτελείας" στη γωνιά, μια λεκάνη γεμάτη πίτουρα και κριθάρι, μια κλούβα μήλα για επιδόρπιο κι άφθονο δροσερό νερό! Για το μόνο που δεν είχε πεισθεί είναι πως δε θα ξανάτρωγε ξύλο -αλλά τούτο, δυστυχώς, θέλει χρόνο για να το ξεπεράσει- κι όποτε άπλωνα το χέρι να τον χαϊδέψω, τίναζε τρομοκρατημένος το κεφάλι του! Κατά τ'άλλα, όμως, είχε σιγουρευτεί πως το περιφραγμένο τριγωνάκι ήταν ο Παράδεισός του! Άντε, λοιπόν, να τον βγάλεις από κει μέσα! Κι ο χειμώνας νά'χει μπει για τα καλά... δεν παίζει ο καιρός εδώ! Βρε, δεν πα νά'βρεχε, νά'ριχνε καντάρια, ο γάιδαρος αμετακίνητος στη θέση του! Το γαϊδουρινό πείσμα, σ'όλο του το μεγαλείο! Άσε που φοβότανε τ'αυλάκια στο καλντερίμι, λες κι ήταν καταβόθρες που θα τον κατάπιναν! Τί με το καλό, τί με το ζόρι δε δεχόταν να μπει στο στάβλο του γείτονα ν'απαγκιάσει.. Ως και κοντορεβυθούλης έγινα να σκορπίζω μπουκιές ψωμί στο καλντερίμι μπας και προχωρήσει.. Μόλις έφτανε στ'αυλάκι ανένδοτος! Οπότε αποφασίσαμε να τον αφήσουμε λίγες μέρες στο "τριγωνάκι" του, μιας και το κρύο ακόμα δεν περόνιαζε, μέχρι να μας συνηθίσει και να μας εμπιστευτεί κι ύστερα σιγά-σιγά να τον εκπαιδεύσουμε να προχωρά και να μπαίνει μέσα! Αχχχ τί τράβηξα για να περάσει εκείνο τ'αυλάκι! Από τη μια ο γάιδαρος, από την άλλη εγώ, στη μέση τ'αυλάκι! Να με τραβά ο γάιδαρος, να τον τραβώ εγώ.. νά'χω πέσει στα γόνατα για να κρατήσω αντίσταση.. αλλά ήμουν αποφασισμένη! Δε θα γίνει το δικό σου, πεισματάρη! Τόσο αποφασισμένη που, τελικά, πέρασε! Κάνοντας ένα σάλτο σαν άλογο του ιπποδρόμιου! Κι έτσι μάθαμε να περνάμε τ'αυλάκια πηδώντας! Και κάπως έτσι καταφέραμε να μπούμε στο στάβλο, μια μέρα πριν τον τσουχτερό χιονιά... ουφ, δόξα τω Θεώ...

Ο Περικλής, λοιπόν (έτσι τον λένε και, όχι, δεν τον βάφτισα εγώ περιέργως.. κι όμως αυτοί οι αγροίκοι τον είχαν ονοματίσει έτσι..) μέσα σε λίγες μέρες δυνάμωσε απ'το φαγητό (αχχχχ και παρακαλώ.. μην ακούσω κανέναν να με ρωτάει αν τον ταϊζουμε αυτά που τρώμε εμείς.. γιατί το άκουσα κι αυτό κι από μεγάλη γυναίκα.. όχι, οι γάιδαροι δεν τρώνε σουτζουκάκια, ούτε ψάρι πλακί, ούτε παστίτσιο!), τα πίσω χτυπημένα ποδαράκια του είναι πολύ-πολύ καλύτερα, έχει ένα γκάρισμα καμπάνα κι είναι, μάλλον, ευτυχής! Είναι μονάχα δυό χρονών και κάτι, δυνατός, ψηλός και πανέμορφος!!!

(εδώ, παρέα του ο Μαχάων!)

Γαϊδαράκος, λοιπόν, ή όνος "εκ του ονία=βάρος, όνησις=ωφέλεια. Εκλήθη όνος "παρά την εν τοις έργοις όνησιν ή παρά το βαστάζειν". "Εκλήθη όνος και ο κάτω μυλόλιθος ως ανέχων το βάρος του άνω". Για αυτό ακριβώς ο όνος λέγεται και γομάρι' γόμος σημαίνει φορτίον. Η κοινή ονομασία γάϊδαρος ή γάδαρος, εκ του ιχθύος γάδου, λόγω του σχετικού χρώματος.", μας ενημερώνει η Άννα Τζιροπούλου ("Ο εν τη λέξει λόγος")

Περικλής, λοιπόν, ο ωφέλιμος κι εκείνος που αντέχει να βαστάζει...

Και μιας κι αναφερόμαστε σε γαϊδουράκια, οι παροιμίες κι οι σχετικές φράσεις είναι ατελείωτες για αυτούς τους κάποτε αχώριστους συντρόφους των ανθρώπων της υπαίθρου (τους μέχρι πριν λίγα χρόνια, βέβαια, καθώς τώρα με τα τρακτέρια και τ'αυτοκίνητα, τείνουν να εξαφανιστούν..):

"Ελάκτισεν ο γάιδαρος και δέρουσι το σάγμα!" (επί τιμωρούντων αθώους αντί των ισχυρών ενόχων)

"Που δε μπορεί να ξεθυμάνει στο γάιδαρο, ξεθυμαίνει στο σαμάρι!"

"Αν δεν κλωτσήσει ο γάιδαρος, δεν τονε ξεφορτώνουν!" (ο αδικούμενος πρέπει να ζητή και μόνος του το δίκαιόν του)

"Γάιδαρος αμολητός κυρης και νοικοκύρης!" (επί αναιδών καταχρωμένων την ελευθερία)

"Γάιδαρος είναι ο γάιδαρος κι ανέ φορή και σέλλα!" (τους χυδαίους ούτε η στολή ούτε τα αξιώματα τους εξευγενίζουσι)

"Γαϊδάρου λύραν έπαιζαν κι αυτός τ'αυτιά του τάραζε!" (επί αναισθήτων και αμούσων)

"Κάποιου χαριζαν γάιδαρο και κοίταζε τ'αυτιά του!" (επί λίαν απαιτητικών)

"Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα!" (επί κατηγορούντων καλυτέρους των)

"Ακάλεστος γάιδαρος!" (επί προσερχομένου απροσκλήτως είς εορτασμόν)

"Κατά φωνή κι ο γάιδαρος!" (επί παρουσιαζομένων ακριβώς καθ' ην στιγμήν γίνεται λόγος περί αυτών)

"Έδεσε το γάιδαρό του!" (εξησφαλίσθη και ιδίως εξησφάλισεν την του βίου άνεσιν)

"Γάιδαρος ξεκαπίστρωτος!" (αναιδής, ανάγωγος άνθρωπος)

(από το "Μέγα λεξικόν όλης της ελληνικής γλώσσης", Δ.Δημητράκου)

Και μερικά ακόμη:

"Έχει γαϊδουρινή υπομονή!"

"Κάλλιο γαϊδουρόδενε, παρά γαϊδουρογύρευε!"

"Δυο γάιδαροι μαλώνανε σε ξένον αχυρώνα!"

"Δυο γαϊδάρων άχυρα δεν ξέρει να μοιράσει!"

"Γέρος γάιδαρος, καινούρια περπατησιά!" ή

"Το γέρικο γαϊδούρι περπατησιά δεν αλλάζει!" ή

"Σα γαϊδούρι που παλιώνει, μα περπατησιά δε στρώνει!"

"-Χάρη του γαϊδάρου κάνεις;

-Κρίμα τ'άχυρα που χάνεις!"

"Κι αν έχει ο γάιδαρος φωνή, για ψάλτη δεν τον βάζουν!"

"Δίνει του σκύλου άχυρα και του γαϊδάρου κρέας!"

"Συνεταιρικό γαϊδούρι ή του λύκου ή του ψόφου!" ή

"Μισιακό γαδούρι το τρώει ο λύκος!"

"Αν άκουγε ο Θεός τα κοράκια θα ψοφούσαν τα γαϊδούρια όλα!"

"Όταν δεν έχουν βόδια, οργώνουν με γαιδούρια!"

"Κι αν στόλισες το γάιδαρο, γι'άλογο δεν περνιέται!"

"Όταν ψοφήσουν τ'άλογα, τιμή έχουν τα γαϊδούρια!"

"Αγγελική φωνή γαϊδάρου στόμα!"

"Αντί να βογγάει ο γάιδαρος, βογγάει το σαμάρι!"

"Κλωτσιούνται τ'άλογα και την πληρώνουν τα γαϊδούρια!"

"Νά'μουν το Μάη γάιδαρος, τον Αύγουστο κριάρι, όλους τους μήνες κόκκορας και γάτος το Γενάρη!"

"Να σωπάσει ο άνθρωπος να μιλήσει το γαϊδούρι!"

"Σιγά μη στάξει η ουρά του γαϊδάρου!"

"Το χαμηλό τον γάιδαρο όλοι τον καβαλάνε!"

"Όλο το γαϊδούρι τό'φαγες, στην ουρά κουράστηκες!"

"Ήταν στραβό το κλήμα, τό'φαγε κι ο γάιδαρος!"

"Είσαι για το γομάρ' καβάλα!"

"Απ'τα γρίβα τ'άλογα, στα κούντρικα γαϊδούρια!"

"Μεγάλωσε το γαϊδουράκι, μίκρυνε το σαμαράκι!"

"Απροσκάλεστος γάιδαρος, έτοιμος σύντεκνος!"

"Ξένο γαϊδούρι καβαλίκεψες, αποστρατίς θα μείνεις!"

"Δουλεύουν τ'άλογα και τρώνε τα γαϊδούρια!"

"Τα γαϊδούρια με τη σειρά ξύνονται!"

"Εγώ μιλάω, γαϊδούρια κλάνουνε!"

"Και παντρεμένος γάιδαρος κι ανύπαντρος γαϊδούρι!"

"Είσαι γαϊδούρι ξεσαμάρωτο!"

"Το ένα γαϊδούρι θέλει ενάμιση!"

"Να σηκωθεί ο άνθρωπος, να κάτσει ο άνθρωπος!"

"Φυλάξου απ'τα πισινά του γαϊδάρου και τα μπροστινά της γυναίκας!"

"Γίνεται το γαϊδούρι άλογο;"

"Ακόμη στο γκατζιόλι (γαϊδούρι) δεν ανέβηκε, τα ποδάρια κουνάει!"

"Αν πέσει ανάσκελα ο γάιδαρος, Θεό δεν αντικριζει!"

"Μήτε ο σκύλος τρώει τ'άχυρο, μήτε το γάιδαρο αφήνει!"

"Ήλιος και βροχή, παντρεύονται οι φτωχοί,

ήλιος και φεγγάρι, παντρεύονται οι γαϊδάροι!"

"Είσαι ένα γαϊδούρι και μισό!"

"Πολλά γαϊδούρια, μοιάζουν στο παζάρι!"

"Ο πεινασμένος γάιδαρος, ξυλιές δε λογαριάζει!"

"Γαϊδούρι στον κατήφορο, μουλάρι στον ανήφορο και άλογο στον κάμπο!"

"Όλοι με τα χρυσά βελούδα, ποιός θα βόσκει τα γαϊδούρια;"

"Όποιος παίζει με το γάιδαρο, κλωτσιές θα φάει!"

"Σκάει γάιδαρο!"

"Είναι γάιδαρος με περικεφαλαία!"

"-Πετάει ο γάιδαρος; -Πετάει!"

"Ο Νοέμβρης σα θα έρθει τα γομάρια κλείνει μέσα!"

"Περί όνου σκιάς!"

"Γάιδαρος είναι ο γάιδαρος κι αν εφορεί και σέλλα, κι η γριά κι αν εμορφίζεται δε γίνεται κοπέλα!"

"Ο γάιδαρος άμα πιει και ξεδιψάσει, ρίχνει στον κάδο του κλωτσιά!"

"Σαν ξεπεζέψεις γάιδαρο, θα θες και το σαμάρι!"

"Στο γάμο πάει ο γάιδαρος ή για νερό ή για ξύλα!"

"Αν κελαηδάει ο γάιδαρος, γκαρίζουν τ'αηδόνια!"

"Γάιδαρος αμολητός, μαγκουφιά στα λάχανα!"

"Έκαμα το γάιδαρο κι ετσούλωσε τ'αυτιά του και πήρε το σαμάρι του και πήγε στην κυρά του!"

"Ο κουζουλός ο γάιδαρος πάντα πουλάρι δείχνει!"

"Σε ξένο γάιδαρο καβάλα γρήγορα και κατέβα γρήγορα!"

"Τον γάιδαρο δεν τον ρωτάν, όταν τον σαμαρώνουν!"

"Του χαρίζαν γάιδαρο και τον κόιταγε στα δόντια!"

"Άλλα μετράει (ή σχεδιάζει) ο γάιδαρος κι άλλα ο γαϊδουριάρης!"

"Οι μύλοι αργιούν, οι δούλοι αργιούν κι οι γάιδαροι σκόλη έχουν!"

"Η γαϊδούρα σαράντα πουλάρια έκανε και το σαμάρι δεν της έλειψε!"

"Γαϊδουρινό το πρόσωπο, ζωή χαριτωμένη!"

"Γάιδαρο σκουντάς, πορδές θ'ακούσεις!"

"Γκαστρώνει γαϊδούρα στον ανήφορο!"

"Γάιδαρο που δεν εμποδίζει, άφησέ τον να γκαρίζει!"

"Η κατάρα είναι γαϊδούρα που επιστρέφει πάντα στον αφέντη της!"

"Όποιος πάει με την αγιαστούρα, τονε τρώει η γαϊδούρα!"

"Άλλα νουνίζ' ο γάιδαρον κι άλλα η γαϊδουρίνα!"

"Γαίδουρινό πείσμα!"

"Και στο δήμαρχο να πας, γαϊδουρινή θα τηνε φας!"

"Γαϊδουρινό φιλότιμο!"

"Μεγαλώνει το γομάρι και κονταίνει το σαμάρι!"

"Γομάρι σ'έριξε, γομάρι θα σε σηκώσει!"

"Τράβα τ'άλογό σου, μη σε πατήσει το γομάρι μου!"

Η Σπίθα του Μίκη Θεοδωράκη

"Βάζω εγώ σήμερα μια σπίθα και περιμένω ν' ακολουθήσουν κι άλλες. Μέχρι η σπίθα να φουντώσει και να γίνει η καθαρτήρια φωτιά που θα μας σώσει." - Μίκης Θεοδωράκης

Τρικεριώτικα (πηλιορείτικες ομορφιές και διαδρομές..)

Ξεκινήσαμε αργά κι απρογραμμάτιστα. Ήταν τόσο όμορφη μέρα που ούτε το σπίτι σε κρατούσε, ούτε καν ο κήπος ή το χωράφι. Μέρα βόλτας. Η ώρα ήταν περασμένη, βέβαια, αλλά δε βαριέσαι! Ο ήλιος καλά κρατούσε ακόμη - ήλιος χειμωνιάτικος, δροσερός αλλά πάντα με τις ακτίνες του ξελογιάστρες να σου χαμογελούν..

Είναι και τούτη η διαδρομή, από τις ομορφότερες του Πηλίου. Δε λέω, αγαπημένες κι οι θεόρατες καστανιές από την άλλη πλευρά, αγαπημένα και τ'ασημιά λιόδεντρα, μα προς τα κει, κατηφορίζεις το βουνό κι αγκαλιάζεις τη θάλασσα, οι εικόνες αλλάζουν και μοιάζει σαν ταξιδάκι αναψυχής σε κοντινό νησί.

Η δε θάλασσα να πλημμυρίζει ανταύγειες... άστραφτε και λαμποκοπούσε, γαληνεμένη και νωχελική κάτω απ'το χάιδεμα του βασιλιά της. Απίστευτη διαδρομή.. ειδικά τούτον τον καιρό που όλη η πλάση ετοιμάζεται να υποδεχτεί το χειμώνα...

Όταν πια αντικρίσαμε τη μικρή αγκάλη της Τζάσταινης, ένιωσα πως να, επιτέλους πλησιάζουμε στα Τρικεριώτικα..

Κι αργότερα, λίγο πριν το χωριό, η μικρή παράκαμψη για τις Κόττες!

Αδύνατον να μην κάνω μια στάση κι εδώ, στο λιλιπούτειο ψαροχώρι με τα πολύχρωμα καϊκια και τις νοστιμότερες καραβίδες που έχω γευτεί ποτέ!

Τέτοια εποχή, βέβαια, τα δυο τρία ταβερνάκια είναι κλειστά και μοναχά δυο ψαράδες και μια γιαγιά με λιόπανα κινούνται στο λιμανάκι...

Είχε αρχίσει να σουρουπώνει, καθώς περνούσαμε το Τρίκερι, το χωριό που στολίζει το λόφο, και ξανακατηφορίζαμε προς το επίνειο, την Αγία Κυριακή, ν'απολαύσουμε φρέσκα θαλασσινά και ντόπιο τσίπουρο στο πιο απομακρυσμένο λιμανάκι του Παγασητικού...

Η ομορφιά δεν περιγράφεται.. ούτε η γαλήνη των ήχων και των χρωμάτων. Δίπλα η γιαγιά, αντάμα με τις γάτες, καθαρίζει ψάρια, τα χταποδάκια λιάζονται στα ψηλά κι ο ήλιος μας ζωγραφίζει μια κιτρινοπορτοκαλιά "καληνύχτα"...

Σφουγγάτε τα χειλούδια σας του Άη Φιλίππου διάβη..

"...ο καιρός καθώς γυρίζει, θα μας φέρει κοντά μας τη γιορτή τ'Αη-Φιλίππου, που συμπίπτει με την αρχή της Μικρής Σαρακοστής των Χριστουγέννων. Για τούτο τον Άγιο ο λαός μας λέει πως ήταν ζευγάς και διηγούνται ένα σωρό ιστορίες, οι ξωμάχοι μας, γύρω απ'τη ζωή και την καλοσύνη του.

Λένε, πως έσφαξε το βόιδι του την ημέρα της Αποκριάς και το μοίρασε στους φτωχούς για ν'αποκρέψουν και, πως το ξαναβρήκε στο παχνί του την άλλη μέρα το πρωί να τρώει άχερα. Κι ακόμα πως τον βρήκαν οι Αποκριές στο χωράφι να σπέρνει και τόσα άλλα.

Γι'αυτό, κάθε φορά που έρχεται η μέρα της Αποκριάς για τη Μικρή Σαρακοστή οι ξωμάχοι λένε πως: "Ο φτωχός ο Φίλιππος το χωράφι απόκρευε" ή "ο φτωχός ο Φίλιππος στο χωράφι απόκρευε." (Βασίλης Λαμνάτος, "Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας.")

Ο Δημήτρης Λουκάτος στα "Φθινοπωρινά" του, καταγράφει μια όμορφη σχετική λαϊκή παράδοση από το Κεφαλόβρυσο Αιτωλίας που είχε πρωτοδημοσιεύσει ο λαογράφος μας Δ.Λουκόπουλος: 

"Ο άι-Φίλιππας ήταν γεωργός. Σα σήμερα έκανε χωράφι, όλη την ημέρα. Το βράδυ ήρθ'απ'το χωράφι αποσταμένος. Έδεσε τα βόδια του στο παχνί να φαν, κι αυτός έκατσε να ξαποστάσει. Κει που καθόταν, του λέει η γυναίκα του, πως οι χωριανοί δεν έχουνε κρέας να κάνουν αποκριές' ήταν όλοι φτωχοί!
Τη στιγμή σηκώνετ' ο άι-Φίλιππας, πηγαίνει στο παχνί και παίρνει το καλύτερο βόδι του και το σφάζει. Λιάνισε το κρέας του και το μοίρασε στους χωριανούς. Απόκρεψε ο κοσμάκης και συγχώραε τα πεθαμένα του άι-Φίλιππα. Έφαε κι ο άι-Φίλιππας και κοιμήθηκε...
Το πρωί σηκώνεται, πάει στο παχνί, τί να δει! Θεού πρόνοια βρίσκει πάλι τα δυο του βόδια δεμένα. Το ένα ήταν καλύτερο από κείνο πού'σφαξε. Του τό'δωκε ο Θεός ακόμα τρανύτερο!
Άμα πέθανε ο άι-Φίλιππας, άγιασε γιατ'ήταν πολύ αγαθός άνθρωπος. Γι'αυτό τον γιορτάζουμε την ημέρα της αποκριάς..."

Μια παραλλαγή της ιστορίας μας τούτης αναφέρει κι ο Φίλιππος Βρετάκος («Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των»): «Ημέραν τινά επεσκέφθη αγνώριστος ο Χριστός τον άγιον εις το σπίτι του και επειδή ήτο πτωχός και δεν είχε τίποτε άλλο δια να περιποιηθή τον ξένον επισκέπτην, όπως έπρεπεν, έσφαξε το ένα του βόδι και απόκρεψαν μαζί, διότι την επομένην άρχιζεν η νηστεία. Την πρωίαν της επομένης ο Άγιος εύρε ζωντανόν το βόδι του. Το εζωντάνεψεν ο Χριστός.»

Εδώ, πάλι, στο χωριό μας (Πήλιο), έχει απομείνει σαν ανάμνηση, η ιστορία για το φτωχό Φίλιππο που ολημερίς ήτανε στο χωράφι και το βράδυ για να γιορτάσει την απόκρια και να ταίσει την οικογένειά του, έσφαξε το βόδι του. Όμως ο Θεός τον λυπήθηκε κι έτσι την άλλη μέρα το πρωί, το βρήκε ζωντανό στο στάβλο. Γι'αυτό λένε ότι το βράδυ της γιορτής του πρέπει να φάμε κρέας κι όχι τη μέρα. Κι ύστερα, απ'την επαύριο, ν'αρχίσει η νηστεία.

Όπως και να'χει, όπως σημειώνει κι ο Βασίλης Λαμνάτος, «το γεγονός είναι ένα, πως ο λαός μας αγαπάει και σέβεται τον άγιο Φίλιππο. Μα πιο πολύ ξεχωρίζει και λατρεύει τον Άγιο αυτό η αγροτιά. Κι ακόμα έχει να λέει το παράδειγμά του παντού. Κι όταν καμιά φορά συζητάνε για κάποιον καλό νοικοκύρη που βοηθάει τους φτωχούς, τους ακούς να λένε: «Αυτός ο άνθρωπος είναι σαν τον Άη-Φίλιππο». Και κόβουν εδώ την κουβέντα τους, γιατί τα υπόλοιπα είναι σε όλους γνωστά. Είναι βαθιά ριζωμένα στη συνείδηση του λαού μας, που εκατοντάδες χρόνια τα φυτεύει στην καρδιά του η όμορφη λαϊκή μας αφηγήτρα.»

Όπως αναφέρει κι ο Δημήτρης Λουκάτος, «είναι περίεργο , ότι καμία ένδειξη για τη γεωργική ιδιότητα του Αποστόλου (γιατί πρόκειται για το γνωστό Απότολο, μαθητή του Ιησού) και για το θαύμα του βοδιού δεν υπάρχει στα συναξαρικά βιογραφικά του.» Η πανελλήνια, επομένως, αυτή παράδοση από κάποια άλλη κατεύθυνση πρέπει να προέρχεται..
Πάντως, ο άγιος Φίλιππος «εκπροσωπεί στην περίοδο αυτή τον κάθε φτωχό αγρότη, που άργησε να σπείρει το χωράφι του (ποιος ξέρει από τι δυσχέρειες) και σήμερα πια, που θα μπορούσε να μείνει σπίτι του και ν'αποκρέψει σαν άνθρωπος με την οικογένειά του, έμεινε στο χωράφι δουλεύοντας, για να προφτάσει τον καιρό.»(Δ.Λουκάτος, «Τα φθινοπωρινά»)

«Η 14^η Νοεμβρίου, κατά την οποίαν εορτάζει ο Άγιος, ονομάζεται «Μικρή Αποκριά», διοτί από της ημέρας αυτής ο κόσμος αποκρεύει, επειδή από της επομένης αρχίζει η 40ήμερος νηστεία. Είναι μέρα εργάσιμος, διότι, όπως πιστεύει ο λαός, ο Άγιος ήτο γεωργός και απόκρευε εις το χωράφι ως τούτο μαρτυρεί κι παροιμία:

«Ο φτωχός ο Φίλιππος όλη μέρα δούλευε και το βράδυ απόκρευε.» 

(Φίλιππος Βρετάκος, «Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των»)

Ο Γεώργιος Μέγας («Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας»), συμπληρώνει: « ...για αυτό και τη γιορτή του δουλεύουν οι γεωργοί στο χωράφι τους και οι γυναίκες κάνουν μακαρόνια με το ζυμάρι και τα πάνε στους άντρες τους στα χωράφια. (Αιτωλία)».

Ένα ακόμη ενδιαφέρον έθιμο, σχετικό με το άγιον τούτο, μας διασώζει στα «Φθινοπωρινά» του ο Λουκάτος: «Από τη χρονική τοποθέτηση της γιορτής του, αλλά κι από μικρή παρετυμολογία του ονόματός του, ο άγιος Φίλιππος έχει πάρει κι έναν άλλο οριακό ρόλο στη λαογραφία μας, ιδιαίτερα στην Κύπρο:

Σ'όλο το Σαραντάμερο (ως τα Χριστούγεννα), που αρχίζει την επομένη, δεν γίνονται γάμοι κι αρραβωνιάσματα στην Κύπρο (τουλάχιστον παλιότερα) κι επομένως έχουν λήξει οι φθινοπωρινές δυνατότητες για συνοικέσια και φιλιά. («Ως τ'αγίου Φιλίππου, όσοι φίλησαν, φίλησαν»). Γι'αυτό σήμερα πειράζουν τους ανύπαντρους και τους αναρραβώνιαστους, λέγοντάς τους να σκουπίσουν τα χείλη τους (ή τους τα σκουπίζουν με μεταξωτό μαντίλι οι ίδιοι), γιατί δεν έχει πια (και μάλιστα με τη νηστεία) χαριεντίσματα και φιλιά:
-Σφουγγάτε τα χειλούδια σας,
-τ'Άι-Φιλίππου διάβη ... (Κυπρ.Χρονικά Δ'1926)»

 Όπως είδαμε, όμως, (Ο Μηνάς, οι λύκοι και τα κακά στόματα!) ο χειμώνας συνηθίζει να στέλνει το πρώτο μήνυμά του του Άη-Μηνά, κι άντε να το καθυστερήσει μέχρι του αγίου Φίλιππα:
και

«Άϊ Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνος:

έρχομαι ή δεν έρχομαι και τ'Αϊ Φιλίππου αυτού είμαι.» (Μεσολόγγι)

ή

«Αν δεν έλθω του Αγίου Μηνά, του Φιλίππου είμαι αυτού,

και να μου χαιρετάς τους παλιοκαππάδες!» (Αγρίνιο)

(δηλαδή όσους δεν έχουν καινούριες κάπες για να τους προφυλάξουν από το κρύο).
Παρ'όλα αυτά, καμιά φορά δίνεται και παράταση, και:

«Αν τ'Αϊ Φιλίππου δεν έρτω,

τ'άγια των αγιών με δέξου», 

δηλαδή στις 21 Νοεμβρίου, στα Εισόδια της Θεοτόκου.

Πάντως ο χειμώνας, πέρα από τα προμηνύματα, μπαίνει για τα καλά του Αγίου Νικόλα (Του Αϊ Νικόλα, των ναυτικών και του χιονιού  και Τα Νικολοβάρβαρα!), κι έτσι το χιόνι:

«Τ'Αγια των Αγιών αν δεν έλθω

το γερο Νικόλα απ'έξω στέκω»

ή

«Αν τ'αγιού Φιλίππου λείπω

τ'άγια των αγιών δε λείπω,

κι αν λείπω τ'άγια των αγιών

τ'Αϊνικολοβάρβαρα είμαι δω»

Ο Μηνάς, οι λύκοι και τα κακά στόματα!

"Ο Άι Μηνάς εμήνυσε Πούλια μην ξημερώσει

κι ούτε βοσκός εις τα βουνά κι ούτε ζευγάς στσοι κάμπους!"

καθώς, με τη γιορτή του αγίου Μηνά ο χειμώνας στέλνει το πρώτο μήνυμα του ερχομού του, κοινώς τα πρώτα κρύα. Κι αν το καθυστερήσει λίγο, άντε να αναλάβει ο άγιος Φίλιππος στη θέση του, γιατί όπως λένε οι Ηπειρώτες:

"Τ' αϊ-Μηνός εμήνυσα και τ'αϊ-Φιλίππ' αυτού είμαι!"

Σήμερα, του Αγίου Μηνά, λοιπόν..
Όμως, ο Αη-Μηνάς είναι κι ο άγιος "που βοηθάει τους μπιστικούς και διώχνει τ'αγριοζούλαπα απ'τα κοπάδια τους", όπως μας ενημερώνει ο Βασίλης Λαμνάτος.("Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας.") Κι επεξηγεί ο λαογράφος μας Γεώργιος Μέγας ("Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας"):

"Παρετυμολογικά (Μηνάς- μηνώ=παραγγέλω, φανερώνω) πιστεύεται ότι ο άγιος φανερώνει τα κλοπιμαία και γενικά τα χαμένα αντικείμενα. Γι' αυτό και τον επικαλούνται κυρίως οι βοσκοί, για την ανέυρεση των χαμένων προβάτων και την προφύλαξή τους από το στόμα του λύκου. Η γιορτή του είναι μεγάλη για τους τσοπάνηδες. Οι γυναίκες τους την ημέρα αυτή δεν ανοίγουν ψαλίδι' τα δένουν μάλιστα τα ψαλίδια με κλωστή, για να είναι κλειστό και το στόμα του λύκου. Η ενέργεια αυτή επεκτείνεται και στα "κακά στόματα του χωριού"' και αυτά "δένουν" ως εξής:

"Μια γυναίκα παίρνει ένα κομμάτι πανί και μια βελόνα με κλωστή και αρχίζει να περνάει βελονιές εμπρός και σ'άλλες γυναίκες. -Ράβω, ράβω, λέει. -Τί ράβεις; τη ρωτούν. -Ράβω της... το στόμα, απαντάει.""

Και μιας κι αναφερθήκαμε σε παρετυμολογίες, ας αναφερθούμε και σε ετυμολογίες:
μηνώ, εκ του μηνύω= αποκαλύπτω μυστικό, φανερώνω, προδίδω, ποιώ τι γνωστόν, αναγγέλω, διακηρύττω, δεικνύω (εξ ου και μηνυτής= ο φέρων εις το φως, αποκαλύπτων, καταμηνύων) ["Μέγα Λεξικόν της ελληνικής Γλώσσης", Liddell-Scott]
Αλλά μηνάς σημαίνει και μήνη, δηλαδή "σελήνη, ιδιαίτερα κατά τας πρώτας ή τελευταίας ημέρας της φάσεως αυτής" για αυτό και ο μήνας (μην) ουσιαστικά σημαίνει"το χρονικόν διάστημα καθ' ο η σελήνη διαγράφει την τροχιά της πραγματοποιούσα μίαν περιφοράν περί την γην".["Μέγα Λεξικόν όλης της Ελληνικής Γλώσσης", Δ.Δημητράκου], το οποίον "μήνη" (καθώς και το κύριο όνομα "Μηνάς", εκ του μένος), η Άννα Τζιροπούλου ("Ο εν τη λέξει λόγος") ετυμολογεί: "Μήνη, η σελήνη, εκ του μένος (=φρένες, πνεύμα), "μετρώ", ως μέτρον του μηνός."
Το "Ετυμολογικόν Μέγα" αναφέρει: " μην (μήνας) γίνεται από του μήνη, ο σημαίνει τη σελήνην' δια αυτής γαρ τελειούται ο μην.[...] Το δε μήνη, ή από του μήνις, ο σημαίνει την οργήν' αυτή γαρ το πάθος ανάπτουσιν' ή από του μη μένειν εν τω αυτώ, αλλά ποτέ μεν μειούσθαι, ποτέ δε αύξεσθαι."

Ο Χάροντας κι οι μηλόπιτες!

Ε, ρε, τίτλο που τον διάλεξα..

Σήμερα, λοιπόν, των Ταξιαρχών (Μιχαήλ και Γαβριήλ) κι όπως μας λέει ο μεγάλος λαογράφος μας Γεώργιος Μέγας ("Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας"):

"Οι ταξιάρχες ή αρχιστράτηγοι Μιχαήλ και Γαβριήλ είναι οι Αρχάγγελοι που παίρνουν τις ψυχές. Γι' αυτό ο ταξιάρχης Μιχαήλ λέγεται (στη Σύμη) Καϊλιώτης, "διότι καίει τας καρδίας των ανθρώπων, ων αφαρπάζει τα φίλτατα". Λέγεται και Κουρκουνιώτης επειδή "κουρκουνά"(χτυπά την πόρτα) και ζητά την ψυχή. "Οι γριές (στα Κοτύρωρα) νηστεύανε στη χάρη του αρχαγγέλου Γαβριήλ, για να τις πάρει, όπως έλεγαν, εύκολα την ψυχή και να μην παιδεύονται, όταν ήταν να πεθάνουν".

Στην Αίνο της Θράκης, για να μην τους πάρει ο Αρχιστράτηγος πριν της ώρας, 

"αφ'εσπέρας της εορτής των Αρχιστρατήγων δεν αφήνουν τα υποδήματά των έξω της οικίας, ως συνηθίζουν πάντοτε, αλλά τα παίρνουν μέσα, ίνα μη ιδών αυτά ο Αρχιστράτηγος Μιχαήλ ενθυμηθεί αυτούς και αναλάβει εκ της ζωής."

Στον Σκοπό, μια άλλη κωμόπολη της Θράκης, για να εξευμενίσουν τον Αρχιστράτηγο, συγκεντρώνονταν το βράδυ της παραμονής οι ηλικιωμένοι κάτοικοι σ'ένα "υποτυπώδες ιερόν" έξω από την πόλη 

"φέροντες έκαστος μεθ'ευατού τον πετεινόν του, δια να τον σφάξει εκεί εις γέρων, ο οποίος είχε το έργον τούτον ισοβίως ως τι προνόμιον, υπό το φως ανημμένων κηρίων... Ο θύτης ως λειτουργικά ελάμβανεν αυτοδικαίως τας κεφαλάς των σφαζομένων πετεινών. Η όλη πράξις υπενθυμίζει το του Σωκράτους: θύσατε Ασκληπιώ αλεκτρύονα.""

Κι όπως μας εξηγεί ο έτερος λαογράφος μας Βασίλης Λαμνάτος ("Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας"):

"Για τον Αρχάγγελο Μιχαήλ, κοινώς Μιχάλη ή Χάρο, λένε πως είναι κουφός και "δεν ακούει, κλάματα θρήνους δεν ακούει". Και γι'αυτόν η παράδοση λέει πως κάποτε ο Θεός τον έστειλε να πάρει την ψυχή μιας ετοιμοθάνατης πολυμελίτισσας μάνας. Ο Χάρος πήγε ως εκεί, αλλά ακούγοντας τα κλάματα των μικρών παιδιών της τα λυπήθηκε και γύρισε στο Θεό, χωρίς την ψυχή της άρρωστης μάνας. Ο Θεός τον ξανάστειλε κι αυτός ξαναγύρισε πάλι με τα χέρια αδειανά όπως λέμε. Τότε ο Θεός όταν είδε κι αυτή τη φορά να παραβιάζει την εντολή Του, τον χτύπησε στ'αυτιά κι ο Μιχαήλ ή Χάρος έχασε αμέσως την ακοή του. Κι από τότε δεν λυπάται κανέναν γιατί δεν ακούει. Έτσι παίρνει ασυγκίνητος τις ψυχές και τις πάει στον Άναρχο."

Εμείς πάλι, στο χωριό μας, βρήκαμε άλλη πατέντα για να τον γλυκάνουμε, κι έτσι τα τελευταία χρόνια -ένεκα και της εποχιακής παραγωγής (βλ. Μίλα μου για μήλα! (στο βουνό των Κενταύρων..))- ξεκίνησε ένα καινούριο έθιμο, αυτό της μηλόπιτας. Στην αρτοκλασία λοιπόν, την παραμονή της εορτής, οι γυναίκες φτιάχνουν κάθε λογής μηλόπιτες και μηλοπιτάκια, τα οποία αφού διαβαστούν, μοιράζονται στον κόσμο. Άντε να δούμε...

Όμως στο Μιχαήλ, αποδίδονται και ιδιότητες θεραπευτή. Καταγράφει ο Γεώργιος Μέγας: "Πλήθος είναι τα αφιερώματα στις άγιες εικόνες του αρχιστράτηγου Μιχαήλ, στον οποίο αποδίδονται και θεραπευτικές ιδιότητες. Σ' αυτόν "σκλαβώνουν" οι μητέρες και τ'άρρωστα παιδιά, για να ζήσουν. Έτσι στη Σιγή της Βιθυνίας 

"άμα αρρωστούσε κάποιο παιδί το σκλάβωναν, δηλαδή το πήγαιναν στον Ταξιάρχη, το ζυάζανε κι όσες οκάδες έβγαινε, τόσο κερί ή λάδι (ή οτιδήποτε άλλο) θα έδιναν στον Ταξιάρχη. Έλεγεν η μητέρα:"Να μου τ'αξιώσεις Ταξιάρχη μου, να γίνει τόσων χρόνων και να σε φέρω τόσες οκάδες λάδι, κερί, κλπ." Άμα το ζυάζανε, του έβαζαν ένα χαλκά από ασημένιο σύρμα στο λαιμό και το φορούσεν εκεί, ώσπου να περάσουν τα χρόνια που ζήτησεν η μητέρα. Τότε πήγαιναν πάλι στον Ταξιάρχη, πλήρωναν το τάσιμο και ξεσκλάβωναν το παιδί, δηλαδή του έβγαζαν το χαλκά από τον λαιμό και τον κρεμούσαν στην εικόνα.""

Ποσειδωνιάται...

(Κωνσταντίνου Καβάφη, "Ανέκδοτα ποιήματα")
"[...]Από τούτο τον Ελληνισμό, που τόσο ως λέξη ενοχλεί μια άλλη κυρία μας της Ευρωβουλής, που λέει ότι δεν την εννοεί, ήσαν βγαλμένοι όλοι οι κάτω της Νεαπόλεως, ίσως είχαν ακούσει το παλαιό τραγουδάκι που έλεγε: "Anche noi fumo Graeci" (= Κάποτε κι εμείς ήμαστε Έλληνες)". Ασφαλώς κάτι ανάλογο θα λέμε κι εμείς μετά από κάποια χρόνια, όταν η πολιτισμένη ανθρωπότητα θα ξαναστραφεί προς τις κλασικές σπουδές, αλλά τότε πια δεν θα είμαστε Έλληνες. Κι αυτό που θα μιλάμε θα είναι μια κρεολή γλώσσα τύπου Πίτζιν και Σινούκ. (2)
Πάντα όμως υπάρχει καιρός για ανάκαμψη. Ποτέ δεν είναι νωρίς. Η ελληνική ακόμη αντέχει. Δεν το κρύβω ότι με φοβίζουν οι «ρεαλισμοί». Τούτοι οι «ρεαλισμοί» των πολιτικών μας είναι που μας έφαγαν, αρχίζοντας από τη γλώσσα. Η γλωσσική μας πολιτική, μετά από το 1976, παραπέμπει στα «Θυέστεια Δείπνα», που έγιναν η βαριά κατάρα που αφάνισε τον οίκο των Ατρειδών. Έτσι και η κατάρα για την εγκληματική γλωσσική μας πολιτική θ' αφανίσει κι εμάς. Το ζήτημα της γλωσσικής παιδείας είναι βέβαια πολιτικό, όχι όμως γιατί έγινε αρμοδιότητα των πολιτικών, αλλά γιατί άπτεται αμέσως και εμμέσως της εθνικής μας αυθυπαρξίας. Δεν ήταν αφελής ο Σολωμός όταν έλεγε στο «Διάλογο», το πεζό αριστούργημά του, την περίφημη φράση: «Μήγαρις έχω τίποτε άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;».Γλώσσα και εθνική ελευθερία πάνε μαζί. Η γλώσσα είναι το σπαθί της ελευθερίας, κι απ' την όψη της γλώσσας και της γραφής γνωρίζει κανείς το μέγεθος της ελευθερίας, που είναι άξιος να σηκώσει ένας λαός. Ποια είναι η όψη σήμερα της ελληνικής γλώσσας; Έρχεται ο ξένος στην Ελλάδα και Ελλάδα δεν βλέπει, και αυτό που ακούει να κυριαρχεί στη νεανική λαλιά είναι η λέξη με τα τρία ...;α ...;, που κάνει τα παιδιά μας συνονόματα, η λέξη που παραπέμπει στη Μαλακάσα, που σημειολογικά ισοδυναμεί με το νέο εθνικό μας ενδόσημο.
Ασφαλώς δεν ήταν αφελής και ο Λένιν, όταν έλεγε, «εάν θέλεις να εξαφανίσεις ένα λαό, εξαφάνισε τη γλώσσα του». Η νέα μορφή ιμπεριαλισμού παίρνει γλωσσικό χαρακτήρα. Με τον εκκρεολισμό και τον ευτελισμό των εθνικών γλωσσών γίνεται πιο ευχερής η οικονομική και πολιυική κυριαρχία των κατά καιρούς ισχυρών της γης. Υπάρχει όμως κι ένα πρόβλημα δημοκρατίας. Ο ελληνικός λόγος είναι από τη φύση και τη δομή του δημοκρατικός. Ο Φρειδερίκος Έγκελς έλεγε ότι «Οι αρχαίοι Έλληνες ήσαν όλοι από τη φύση τους διαλεκτικοί». Η διαλεκτικότητα αυτή αποτυπώνεται στη γλώσσα μας, που είναι γι' αυτό η πιο δημοκρατική γλώσσα της γης. Γι' αυτό οι «Μπιγκ Μπράδερ» της εποχής έχουν αποφασίσει ότι πρέπει να εξαφανιστεί, γιατί το μέλλον που μας ετοιμάζουν απαιτεί λιγότερη δημοκρατία. Στα τέλη του 19ου αιώνα ο λόρδος Λοντόντερυ (Londonderry) είχε πει ότι η Ελλάς, για να καταστεί όσο γίνεται λιγότερο επικίνδυνη, πρέπει ο λαός της να γίνει μικρόψυχος σαν τους λαούς του Ινδοστάν (Βλ. Γ. Φιλάρετου:«Ξενοκρατία και βασιλεία εν Ελλάδι 1821-1897», σ. 116). Έναν αιώνα μετά κάποιος πνευματικός κληρονόμος του λόρδου Λοντόντερυ διακήρυξε μόλις έσβησε η φλόγα του Πολυτεχνείου, που ανέδειξε σαν πρώτιστο σύνθημα την εθνική ανεξαρτησία, ότι πρέπει να καταστραφούν οι βάσεις της κλασικής μας παιδείας, για να γίνουν έτσι οι Έλληνες πιο ευκολοκυβέρνητοι.  Πραγματικά δύο χρόνια μετά το Πολυτεχνείο άρχισε η κατεδάφιση της κλασικής μας παιδείας, η διάβρωση και η συρρίκνωση της εθνικής μας γλώσσας. Σήμερα, 25 χρόνια μετά, νομίζω ότι ο σκοπός που έθεσε ο λόρδος Λοντόντερυ επετεύχθη. Εγίναμε ένας λαός που μισεί, που αποστρέφεται και απεχθάνεται τη γλώσσα του. Το όποιο αυριανό γλωσσικό πρόβλημα, που θα προκύψει, θα λυθεί με την προσθήκη ενός ακόμη αστερίσκου στην αμερικανική σημαία.[...]"
(Σαράντου Καργάκου, "Η γλωσσική μας πολιτική θα μας αφανίσει")

Υ.Γ.
"Σε επιστολή του στην εφημερίδα «Καθημερινή» των Αθηνών (στην έκδοση της 17ης Οκτωβρίου 2010) και υπό τον τίτλο «Τα Αρχαία Ελληνικά και ο εγκέφαλος», ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και μέλος του Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας κ. Σταύρος Παπαμαρινόπουλος αναφέρεται στη θεωρία του καθηγητή Eric Havelock, σύμφωνα με την οποία το αρχαίο ελληνικό αλφάβητο προκάλεσε πακτωλό αφηρημένων εννοιών στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, λόγω ενεργοποίησης του εγκεφάλου των χρηστών του. Πλήθος κορυφαίων επιστημόνων φιλολόγων, γλωσσολόγων και άλλων ειδικοτήτων κατέληξαν σε επιστημονικά αποτελέσματα, τα οποία είναι δημοσιευμένα σε έκδοση που επιμελήθηκαν ο καθηγητής Ιατρικής του Πανεπιστημίου του Τορόντο Charles Lumsden και ο Διευθυντής του Κέντρου Θεωρίας της Επικοινωνίας Derrick de Kerckhove. Τα αποτελέσματα που υποστηρίζουν τη θεωρία του Havelock είναι τα εξής:
1. Η περιοχή Broka, που βρίσκεται στην αριστερή πλευρά του εγκεφάλου, ενεργοποιήθηκε λίγο περισσότερο λόγω του ελληνικού αλφαβήτου, διότι χρησιμοποιήθηκαν επιτυχώς φωνήεντα σε γραφή για πρώτη φορά.
2. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος επαναπρογραμματίστηκε ριζικώς.
3. Η πιο πάνω αναφερθείσα συγκλονιστική μεταβολή στη λειτουργία του εγκεφάλου προκάλεσε μια ουσιώδη αλλαγή στην ψυχολογία των χρηστών του αλφαβήτου, από την οποία προέκυψε η ανάγκη επικοινωνίας των πολιτών διά της λειτουργίας του θεάτρου.
Στη συνέχεια ο κ. Παπαμαρινόπουλος αναφέρεται σε πειράματα που απέδειξαν ότι με τη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών επιταχύνονται οι μετρήσιμοι δείκτες της Λεκτικής Νοημοσύνης και της Αφαιρετικής Σκέψης. Τονίζει επίσης την περίπτωση, κατά την οποία η Αυστραλή πανεπιστημιακή ερευνήτρια Kate Chanock περιγράφει σε βιβλίο της, που εκδόθηκε το 2006, πώς κατόρθωσε να μετατρέψει έναν αγγλομαθή δυσλεξικό σε μη δυσλεξικό με τα Αρχαία Ελληνικά!
Τέλος, ο κ. Παπαμαρινόπουλος τονίζει ότι από φέτος τα μεν παιδιά του Δημοτικού στην περιοχή της Οξφόρδης στην Αγγλία, με επιστημονική πρόταση, επιπροσθέτως των μαθημάτων τους θα μαθαίνουν Αρχαία Ελληνικά, τα δε αντίστοιχης ηλικίας Ελληνόπουλα, με πολιτική απόφαση δεν θα διδάσκονται την αρχαία ελληνική γλώσσα, αλλά ...; Αγγλικά.
Έχοντας κάποιος υπόψη τα πιο πάνω αλλά και πολλά άλλα που προέκυψαν από έρευνες και μελέτες για την αρχαία ελληνική γλώσσα και τη συμβολή της στον παγκόσμιο πολιτισμό, διερωτάται γιατί εμείς οι Έλληνες κατέχουμε μιαν από τις τελευταίες θέσεις στην παγκόσμια βιβλιογραφία όσον αφορά στο ευρύτατο αυτό θέμα. Ανατρέχουμε σε ξένη βιβλιογραφία και σπεύδουμε να ενημερωθούμε για τα αποτελέσματα επιστημονικών συνεδρίων και ερευνών, ώστε να γίνουμε κι εμείς μέτοχοι των τελευταίων εξελίξεων αναφορικά με τη δική μας γλώσσα και το δικό μας πολιτισμό. Μας ικανοποιεί βέβαια το γεγονός ότι ξένοι ειδικοί εισηγούνται ένα άνοιγμα προς τον αρχαίο ελληνικό κόσμο και προωθούν τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας ακόμα και από το Δημοτικό.
Από την άλλη, όμως, προκαλεί θλίψη η αδιαφορία του σύγχρονου Ελληνισμού για το μεγάλο θησαυρό που οδήγησε στο ελληνικό θαύμα και που πάντα τον αξιοποιούν όλοι οι άλλοι εκτός από εμάς. Οι μεταρρυθμίσεις δεν γίνονται για να προσαρμοστεί η κοινωνία στις ανάγκες που δημιουργεί η πρόοδος του σύγχρονου πολιτισμού. Αντίθετα, γίνονται για να προσαρμοστεί η επιτευχθείσα πρόοδος στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Το ίδιο και οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις. Δεν γίνονται για να προσαρμοστεί η κοινωνία στο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά για να προσαρμοστεί το εκπαιδευτικό σύστημα στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Και έχει πολλές ανάγκες μια σύγχρονη κοινωνία, όχι μόνο τεχνολογικές, αλλά περισσότερο ανάγκες που αφορούν στον άνθρωπο ως ανώτερο πνευματικό ον, ανάγκες που σχετίζονται με πανανθρώπινες αρχές και αξίες. Όσο πιο γρήγορα το καταλάβουμε αυτό, τόσο πιο πολλές πιθανότητες έχουμε να φτιάξουμε μια παιδεία που θα είναι και πάλι οδηγός και όχι ουραγός στο παγκόσμιο επιστημονικό και πολιτισμικό πεδίο.
ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΝΤΕΛΙΔΗΣ
Φιλόλογος, τ. Πρώτος Λειτουργός Εκπαίδευσης"
(http://www.sigmalive.com/simerini/analiseis/other/318968)

Πανάρχαιοι Κένταυροι και σύγχρονοι Δράκοντες...

Παρ'όλο που σε τούτη τη σελίδα συνηθίζω να φιλοξενώ μοναχά ομορφιές της πλάσης μας (μιας κι έχουμε πήξει στις ασκήμιες), δε μπορώ, ειδικά τούτη τη φορά, να μην κάνω μια εξαίρεση. Τό'χε πάρει το μάτι μου στο διαδίκτυο πριν καμιά βδομάδα και δεν έλεγα να το πιστέψω. Κι όσο νά'ναι, μια που ζω εδώ, σε τούτο το αγαπημένο βουνό των Κενταύρων, το πήρα το θέμα και προσωπικά. Άσε που δεν είχα ιδέα περί αυτού, ούτε εγώ, ούτε κανείς γνωστός μου από τα γύρω χωριά. Σήμερα, όμως, που κατέβηκα στο Βόλο για κάτι δουλίτσες είχα την ευκαιρία να το δω και με τα ίδια μου τα μάτια, να σταματήσω έκθαμβη το αυτοκινητάκι μου εκεί μπροστά, για να πάθω με την ησυχία μου το εγκεφαλικό! Ένας πελώριος Δράκος με αλογίσια πόδια και σιχαμερά λέπια να δεσπόζει στον κεντρικό δρόμο του πανέμορφου λιμανιού της Αγριάς! Και τούτο το έκτρωμα, να τιτλοφορείται από τους εμπνευσμένους "άρχοντες" που το παραλάβανε από τον εξίσου εμπνευσμένο "καλλιτέχνη", ως "Κένταυρος του Πηλίου"! Τιμή και δόξα! Τα θερμά μου συγχαρητήρια!!!

Να προσπεράσω το ότι "εδώ ο κόσμος καίγεται" -από όλες τις απόψεις- κι εμείς έχουμε την πολυτέλεια να παραγγέλνουμε αποκρουστικούς Δράκους να στολίζουν τις κωμοπόλεις μας από τον "φιλότεχνο" κύριο Yvon Le Bellec και να εκφράσω, καταρχάς, την απορία μου: Για ποιό λόγο ο κύριος Le Bellec θέλει να μας πείσει ότι οι περίφημοι Κένταυροι του Πηλίου ήτανε ερπετοειδή τέρατα που κουβαλούσαν σττην πλάτη του εξίσου λεπιασμένα ανθρωποειδή με βάρβαρες τιάρες και γελοία πασουμάκια; Και για ποιό λόγο ο κύριος Σούρλας (ο οποίος και ήταν εκείνος που προέτρεψε τον "δημιουργό να τον πω;" να το κατασκευάσει, βλέπε:"Το άγαλμα από ορείχαλκο ύψους 6 μέτρων και βάρους 5 τόνων φιλοτέχνησε ο Γάλλος γλύπτης Ιβόν Μπελέκ, μετά από προτροπή και πρόταση του κ. Σούρλα." από: http://www.taxydromos.gr/localnews/tabid/58/articleType/ArticleView/articleId/31001/--.aspx) κι ο Δήμαρχος της Αγριάς καθώς κι οι αποδέλοιποι αρμόδιοι, δεχτήκανε να μας μοστράρουν φάτσα-πόστα αυτή την αηδία που προσβάλει με το χειρότερο τρόπο την ιστορία του τόπου μας, αλλά και την εναπομείνουσα αισθητική μας; Κι ύστερα πάλι για ποιό λόγο ακόμη και το τσουτσούνι (συγγνώμην κιόλας) του υποτιθέμενου Κενταύρου, είναι γεμάτο αιχμηρές φολίδες; Τί θέλει να μας πει ο ποιητής;

Αν είχα τη δυνατότητα να μιλήσω στον ανεκδιήγητο Yvon Le Bellec, θα τού'λεγα απλά, πως αν θεωρεί τους προγόνους τους δράκοντες, σαυροειδή ερπετά, κροκοδείλους ή ό,τι παρόμοιο, θα μπορούσε, χωρίς καμίαν αντίρρηση, να φιλοτεχνήσει έτσι τον παππού του. Επειδή, όμως, η δική μας ιστορία και μυθιστορία, δε μας λέει πουθενά ότι οι κάτοικοι του βουνού μας και δη οι φημισμένοι Κένταυροι ήταν ένα κράμα γυναικωτών πυθώνων με άλογα που κουβαλούσαν ερπετοειδείς νάνους με βυζί και πασουμάκια, ας τους αφήσει στην ησυχία τους και στην αφάνειά τους (εκεί που κρύφτηκαν για να γλιτώσουν από τα χάλια μας) κι ας πάει να δοκιμάσει αλλού τις αλχημείες του! Δε μπορεί, κύριε διεστραμμένε "καλλιτέχνα" μου, σ'εμένα που επιμένω να ζω σ'αυτό το βουνό για να μπορώ ακόμη σε κάθε ευκαιρία ν'αφουγκράζομαι στα μονοπάτια του το μακρινό ποδοβολητό του Χείρωνα, να μου τον κοτσάρεις ως φολιδωτό μεταλλαγμένο δράκοντα στην κεντρική δίοδο που οδηγεί από το Βόλο προς τα λημέρια του! Και δε μπορεί σεις ξεφτιλισμένοι "άρχοντες" του τόπου να το δέχεστε μετά γλοιώδους χαράς! Ε, έλεος πια! (Ως κι η φωτογραφική μου μηχανή διαμαρτυρήθηκε -που δεν την έχω συνηθίσει σε τέτοιου είδους εστιάσεις- και με το που πάτησα το κουμπί νέκρωσε! Είδα κι έπαθα να την επαναφέρω..)

Ο Κένταυρος Χείρων με το μαθητή του Αχιλλέα, από αρχαίο αγγείο.

Και για να μην ξεχνιόμαστε, να θυμηθούμε ελάχιστα περί Χείρωνα: Ο Χείρων ήταν ο πιο αγαπητός κι ο πιο φημισμένος από τους Κενταύρους, γιος του Κρόνου (ο οποίος τον εγέννησε μεταμορφωμένος σε άλογο) και της Φιλύρας, περίφημος ιατρός (άριστος χειρουργός, όπως υποδηλώνει και το όνομά του), βοτανολόγος, μουσικός, κυνηγός, ξακουστός για τη σοφία του, τη δικαιοσύνη του και τους όμορφους τρόπους του και διδάσκαλος όλων σχεδόν των θεσσαλικών ηρώων της μυθολογίας μας. Ο Απόλλων του εμπιστεύτηκε την ανατροφή του υιού του Ασκληπιού, ο Πηλέας την ανατροφή του Αχιλλέα. Ο Ιάσων, ο Ηρακλής, οι Διόσκουροι, ο Ακταίων, ήταν όλοι μαθητές του. Όπως αναφέρει το "Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν του Ηλίου": "Ο Χείρων ως πρώτος μεταχειρισθείς τας βοτανικάς του γνώσεις προς ανακούφισιν των ανθρώπων, απέλαυεν ιδιαιτέρας λατρείας υπό των κατοίκων της Μαγνησίας, η ανάμηνσίς του δε διετηρήθη εις το χειρώνιον ή μέγα κενταύρειον βότανον του οποίου η ρίζα εθεωρείτο ότι απεμάκρυνε τους όφεις και καθίστα τούτους αβλαβείς ή τους εφόνευε δια του αρώματός της."

"...Φίλοι μου, βλέπετε τον προεξέχοντα λόφο της κορυφής,

ο οποίος είναι κατάσκιος εις το μέσον του βράχου,

όπου εντός σπηλαίου κατοικεί ο Χείρων,

που είναι ο περισσότερο δίκαιος από όλους τους Κενταύρους,

οι οποίοι ανετράφησαν εις την Φολόην

και εις τας αποκρήμνους κορυφάς της Πίνδου.

Αυτός (ο Χείρων) έχει την φροντίδα δια την δικαιοσύνην

και δια να παρέχει φάρμακα προς θεραπεία των ασθενών

άλλοτε πάλι κρούων εις τα χέρια του την κιθάραν του Φοίβου

ή τη λιγυρόφωνον φόρμιγγα του Ερμού

τη φκιασμένην από όστρακον χελώνης,

φανερώνει εις όλους τους περίοικους δίκαια έργα.

Δια τούτο βέβαια η Θέτις, που έχει ωραία πόδια,

παρέλαβε και στην αγκαλιά της και τον ιδικόν μου υιόν,

ενώ ήτο νήπιον που είχε γεννηθή προς ολίγου,

και ανέβη εις το Πήλιον το κινησίφυλλο βουνό,

και τον παρέδωσε εις το Χείρωνα, δια να τον περιβάλλη με αγάπην

και να τον ανατρέφη καλώς και με επιμέλεια..."

(στ.378-390, "Ορφέως Αργοναυτικά", απόδοση Ι.Πασσά)

Ο Νοέμβρης σαν θα έρθει τα γομάρια μέσα κλείνει!

Αν κι η παροιμία τούτη, μου έφερε άλλους συνειρμούς στο νου, τόσο που, ασυνείδητα, ευχήθηκα με ανακούφιση "αμήν και πότε!" (πόσα "γομάρια" θά'πρεπε να "κλείσει μέσα"...), ουσιαστικά αναφέρεται στις καιρικές συνθήκες (κι όχι στις πολιτικοκοινωνικοεθνικές και σχετικές..), αλλά -τέλος πάντων- από όποια πλευρά και να το δεις καλό είναι, φτάνει να μπορείς ακόμη να βλέπεις γύηρω σου και ν'ακούς, να μην έχει στραβωθεί ολότελα κι έχεις το βλέμμα μοναχά εκεί που κάποιοι έντεχνα σ'το στρέφουν, σαν ταλαίπωρο άλογο με χαλινό και παρωπίδες που στα γεράματά του, με τα πόδια πρησμένα και την ψυχή θλιμμένη, ανέλαβε να κάνει βόλτες στο τετράγωνο χαζοχαρούμενους τουρίστες... Επανερχόμαστε στον καιρό και στον Νοέμβρη, λοιπόν, γιατί αν εστιάσω τώρα στα λογής-λογής "γομάρια" της εποχής θα χειμωνιάσει το σκηνικό πολύ απότομα..

Ο Νοέμβρης σαν θα έρθει τα γουμάρια μέσα κλείνει!

Τον Οκτώβρη τα κουδούνια, τον Νοέμβρη παραμύθια.

Όταν έρθει ο Νοέμβρης σιγομπαίνει κι ο χειμώνας.

Όποιος σπέρνει τον Νοέμβρη ούτε σπόρο δε θα πάρει.

Τον Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες.

Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές.

Ο Νοέμβρης κι αν βροντά, το κρασάκι νά'ν' καλά!

Γράφει ο λαογράφος των βοσκών και της αγροτιάς:

"Με τον Νοέμβρη μπαίνουμε πια επίσημα στην αρχή του Χειμώνα. Το φτάσιμό του αλλάζει τη συμπεριφορά του καιρού, προμηνάει στη γύρω φύση τον ερχομό τ'ασπρομάλλη γέροντα και ξαναφέρνει τον κοκκινολαίμη τραγουδιστή, τον καλόγιαννο, τον ψυχογιό του χειμώνα, τον μοναδικό φτερωτό σύντροφο των ξωμάχων μας.[...]

"Ο Νοέμβρης έκλεισε τα ζευγάρια στον στάβλο κι ούτε τσοπάνης στα βουνά κι ούτε ζευγάς στον κάμπο" λέει ο λαός μας για να μπορέσει έτσι, μ'αυτά τα λόγια, να δώσει μια πλήρη εικόνα καιρικής συμπεριφοράς του Νοέμβρη κι έναν ιδιαίτερο χαρακτηρισμό στον προάγγελο του Χειμώνα." (Βασίλη Λαμνάτου, "Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας")

Μας θυμίζει ο λαογράφος μας Φίλιππος Βρετάκος:

"Εις το Αττικόν ημερολόγιον, που κατείχε την πέμπτην θέσιν, ελέγετο "Μαιμακτηριών" (15 Νοεμβρίου-15 Δεκεμβρίου), διότι ετελούντο κατ'αυτόν τα "Μαιμακτήρια", που ήσαν εορτή εις τιμήν του Διός Μαιμάκτου, δηλ. του θεού των ανέμων και των καταιγίδων, επειδή ήρχιζαν τότε αι πρώται χειμωνιάτικαι κακοκαιρίαι, με σκοπόν να τον κατευνάσουν δια δεήσεων. Προς τούτο οι Αθηναίοι, φέροντες πέπλον εχόρευον εις το θέατρον της πόλεώς των μετημφιεσμένοι εις Βάκχας, Νύμφας, Ώρας και εδέοντο εις τον Μαιμάκτην Δία, που εσυμβόλιζε την ταραχώδη και ευμετάβλητον αυτήν εποχήν του έτους, να είναι προς αυτούς ήπιος και μαλακός και όχι σκληρός.

Εις τον λαόν είναι γνωστός με τα δημώδη ονόματα: Νοέμβρης, Βροχάρης (διότι αι βροχαί είναι συχναί κατ'αυτόν), Σποράς ή Σπορίτης (διότι γίνεται εις τους αγρούς η σπορά των σιτηρών), Μεσοσπορίτης (διότι μέχρι της 21ης Νοεμβρίου πρέπει να έχει σπαρή η ημίσεια τουλάχιστον σπορά), Σκιγιάτης (ίσως διότι από αυτόν αρχίζουν αι πρώται μεγάλαι νύκτες του χειμώνος, επαυξάνεται το σκότος και η γη σκιάζεται περισσότερον από ό,τι κατά τους άλλους του έτους μήνας), Αϊστράτηγος (διότι έγεται κατ'αυτόν η γιορτή των Ταξιαρχών), Κρασομηνάς (Σουφλί, διότι πίνεται κατ'αυτόν το νέο κρασί), Μπρουμάρης (διότι οι αγροί κατά τας πρωινάς ώρας καλύπτονται υπό πάχνης).... (Φιλιππου Βρετάκου, "Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριότεραι εορταί των")

Και συμπληρώνει ο Βασίλης Λαμνάτος:
"Θα τον ακούσεις: Σποριά (απ'τη σπορά), Αγιαντριά (απ'τη γιορτή του Αγίου Αντρέα), Ταξιάρχη (απ'τη γιορτή των Ταξιαρχών), Παχνιστή (γιατί απ'το μήνα αυτό τα ζωντανά μπαίνουν στους αχερώνες και τρώνε την τροφή τους στο παχνί ή κατ'άλλους απ'αυτό τον μήνα πέφτουν οι πρώτες πάχνες. Ως πιο ορθό θεωρούμε το πρώτο.) Επίσης θα τον πάρει τ'αυτί σου και Άη-Φιλιππιάτη (απ'τη γιορτή του Άη-Φιλίππου), Μεσοσπορίτη (απ'τη  Μεσοσπορίτισσα , π'αρχίζει απ'την ημέρα αυτή να βασιλεύει κι η Πούλια), Κρασομηνά (γιατί σε πολλά μέρη ανοίγονται και δοκιμάζονται τα κρασιά),  Μεθυστή (επειδή πίνουν απ'τα νεοανοιγμένα βαρέλια κρασί και μεθούν), καθώς και Βροχάρη (γιατί το μήνα αυτόν πέφτουν πολλές βροχές και κατεβάζουν ποτάμια και ρέματα μαζί). Αλλού πάλι τον λένε και Τρυγομηνά (γιατί τρυγούν- μαζεύουν τις ελιές). (Βασίλη Λαμνάτου, "Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας")

Τέλος, μας πληροφορεί ο λαογράφος απ'την Κρήτη:

"Επίσης στην Κρήτη του δίνουμε και την προσωνυμία "Τρυποτηγανάς", γιατί σύμφωνα με το έθιμο, τη γιορτή του Αγίου Αντρέα, πρέπει οι νοικοκυρές να κάνουν τηγανίτες, για να μην τρυπήσουν τα τηγάνια τους.

Αρχή του χειμώνα ο Νοέμβρης και όλοι είναι σχεδον έτοιμοι να μαζευτούν στο σπιτικό τους Ωστόσο, πριν αρχίσει το κρύο, πρέπει οι δουλειές που απόμειναν να τελειώσουν, για να βάλουν τις καινούριες καταβολάδες, πειθαρχώντας στην παροιμία:

Το Νοέμβρη και Δικέμπρη φύτευγε καταβολάδες.

Όλα πρέπει να γίνουν γρήγορα, προτού βασιλέψει η Πούλια, γιατί αρχίζει μετά ο χειμώνας και το δυνατό κρύο. Αφού τελειώσουν όλα αυτά, μαζεύουν τα ζώα στα παχνιά και τα ζευγάρια στους στάβλους για να ξεχειμωνιάσουν. Κατεβαίνουν κι οι τελευταίοι βοσκοί από τα βουνά για να ξεχειμωνιάσουν γιατί:

Ο Άι Μηνάς εμήνυσε Πούλια μην ξημερώσει

κι ούτε βοσκός εις τα βουνά κι ούτε ζευγάς στσοι κάμπους." (Μιχάλη Γρηγοράκη, "Κρητικά Λαογραφικά για τους μήνες")

Καλό μήνα και καλή δύναμη!